Merivoimat – ciągły rozwój i doskonalenie
Sławomir J. Lipiecki
Finlandia (Suomi) to – de facto – istna mieszanina wody i lądu. Potęga żywiołu lodowców zaznaczyła się na tej ziemi w postaci dolin, wąwozów i jezior, których liczba sięga 60 tys. W całym kraju nie ma ani jednego miejsca, które znajdowałoby się dalej od morza niż 300 km. Północnym krańcem Finlandia sięga niemal Morza Arktycznego, dwie trzecie granicy zachodniej stanowi Zatoka Botnicka, a południową – Zatoka Fińska. Obie zatoki to najgłębiej wciśnięte między ląd części Bałtyku. Linia brzegowa Finlandii jest niezwykle urozmaicona, a składa się na nią ponad 81 tys. wysp i wysepek.
Rynny jeziorne – skierowane z północnego zachodu na południowy wschód i usiane niezliczonymi wysepkami – wcinają się w każdy zakątek tej najbardziej zalesionej w Europie krainy. Połączone rzekami i kanałami, tworzą system dróg wodnych, zwany srebrnym szlakiem fińskim. Latem statki śródlądowej żeglugi mogą dotrzeć do większości miast i osiedli pojezierza. Rozciągłość południkowa Finlandii wynosi 1160 km, a równoleżnikowa (na południu) – do 540 km. Powierzchnia tylko w nieznacznym stopniu przewyższa Polskę, kraj zamieszkuje zaledwie 5,5 mln mieszkańców. Chociaż Finlandia, jako całość, wysunięta jest bardzo na północ, to klimat ma umiarkowanie chłodny, o cechach morskich na południowym wschodzie. Przyległe części Bałtyku i Zatoka Botnicka w południowej części zamarzają średnio na trzy miesiące, a w północnej – na sześć. Tym samym, gdyby nie stała praca lodołamaczy, Zatoka Fińska stałaby się całkowicie niedostępna na bez mała trzy i pół miesiąca.
Wśród skjerów i lodów
Finlandia do początków XIX w. była częścią królestwa szwedzkiego, w latach 1809-1917 miała status wielkiego księstwa w granicach Rosji – ze znaczną autonomią. Parlament fiński ogłosił niepodległość w grudniu 1917 r. W październiku 1939 r. ZSRR przedstawił Finom żądania dotyczące ustępstw terytorialnych. Sowiecko-fińska wojna, zwana zimową (talvisota), formalnie zakończyła się porażką obrońców – w rzeczywistości było to klasyczne pyrrusowe zwycięstwo napastnika. W toku walk, w warunkach ciężkiej zimy, mimo ogromnej przewagi liczebnej wroga armia Suomi na linii Mannerheima utrzymała swoje pozycje obronne, a ich przełamanie kosztowało Rosjan morze krwi. W czerwcu 1941 r. Finlandia wystąpiła przeciw Rosji u boku hitlerowskich Niemiec – i to bynajmniej nie ze względów ideologicznych, a w nadziei na odzyskanie utraconych terytoriów. Istotną rolę w walkach odegrała fińska marynarka wojenna (Merivoimat), w tym szczególnie dwa pancerniki obrony wybrzeża typu Väinämöinen. Podczas wojny zimowej obie jednostki przesunięto na Wyspy Alandzkie, w celu powstrzymania ewentualnej inwazji, a gdy pokrywa lodowa zaczęła być odpowiednio twarda, przebazowano je do Turku, gdzie za pomocą swojej nowoczesnej artylerii przeciwlotniczej przez ponad 2 lata skutecznie broniły miasto przed nalotami radzieckich bombowców. Oba okręty zadały również poważne straty Armii Czerwonej podczas ewakuacji radzieckich wojsk z półwyspu Hanko. Rosjanie podejmowali kilka zakrojonych na szeroką skalę operacji zniszczenia pancerników (raz nawet z udziałem ponad 130 samolotów), jednak wszystkie zakończyły się niepowodzeniem i przy tym sporymi stratami własnymi. Choć po zakończeniu II wojny światowej zwycięskie ZSRR przejęło – w ramach reparacji wojennych – prototypowego Väinämöinena, to Finowie z jego udanej eksploatacji wyciągnęli odpowiednie wnioski na przyszłość. Stało się bowiem jasne, że nowoczesne, dobrze zaprojektowane i odpowiednio uzbrojone okręty zawsze będą stanowiły kluczowy element obrony kraju. Koncepcja ta powróciła dziś niczym bumerang, przy projektowaniu dużych okrętów wielozadaniowych, mających dysponować jak największą siłą ognia (stąd zmiana w Merivoimat rakiet przeciwokrętowych na jeszcze potężniejsze) oraz skuteczną obroną przeciwlotniczą.
Przez cały okres zimnej wojny fińska polityka bezpieczeństwa miała wybitnie defensywny charakter i nie określała konkretnego wroga. W układzie z Rosją ze stycznia 1992 r. obie strony zobowiązały się do rezygnacji z agresji oraz nieudostępniania swojego terytorium na przemarsz wojsk innych państw. Tym niemniej nie określono w nim ograniczeń zbrojeniowych, takich jak m.in. zakazu posiadania przez Finlandię okrętów podwodnych. Zawarte porozumienie zabroniło jednak Finom rozmieszczania na Wyspach Alandzkich – zajmujących strategiczną pozycję na podejściach do dwóch największych zatok: Botnickiej oraz Fińskiej – obiektów i jednostek wojskowych. Sytuacja po raz kolejny zmieniła się, gdy Finlandia w styczniu 1995 r. przystąpiła do Unii Europejskiej. Choć Kreml nie postrzegał tego początkowo jako zagrożenia (uznano nawet ten kraj za słabe ogniowo UE), to z czasem stało się oczywiste, że kolejnym krokiem może być dołączenie Finlandii do NATO. Działania rządu w tym kierunku prowadzone są od 2018 r., jednak na razie bez wyraźnych rezultatów (społeczeństwo fińskie w większości opowiada się przeciw sojuszowi). Moskwa uważa Finlandię za państwo wychodzące spod rosyjskiej strefy wpływów i stara się wszelkimi sposobami zahamować wojskową integrację tego kraju z Zachodem. Z tego względu Finowie liczą się ze stałym zagrożeniem ze strony Rosji.
W Finlandii obowiązuje powszechna służba wojskowa. Podlegają jej wszyscy mężczyźni od 17 do 60 lat, którzy odbyli przeszkolenie oficerskie bądź podoficerskie. Regułą jest, że powołani rezerwiści ćwiczą w jednostkach, do których mają przydział mobilizacyjny. Zasadniczą służbę odbywa się w wieku 20-21 lat i trwa ona od 8 do 11 miesięcy. W czasie pokoju wojska lądowe liczą ok. 17 tys. żołnierzy, z czego 9 tys. zawodowych. Ponadto każdego roku powołuje się na szkolenia ok. 31 tys. poborowych i taką samą liczbę rezerwistów. Główny rodzaj fińskich sił zbrojnych – wojska lądowe (poza tym funkcjonują siły powietrzne i marynarka wojenna, a w czasie wojny – siły ochrony granic) – składa się z pododdziałów operacyjnych, których głównym zadaniem jest szkolenie poborowych oraz rezerwistów, sił regionalnych, czyli obrony terytorialnej (jedna z najbardziej rozwiniętych tego typu formacji na świecie), oraz sił lokalnych, czyli niewielkich oddziałów rezerwistów-ochotników, które wzmacniają ochronę ważnych obiektów. Na czas wojny kraj może w krótkim czasie wystawić siły lądowe liczące do 420 tys. żołnierzy, siły powietrzne w czasie mobilizacji zwiększają stan osobowy z 4,4 tys. osób prawie dziesięciokrotnie, marynarka wojenna zaś (4-5 tys. osób w czasie pokoju) – aż dwudziestokrotnie.
Zadania Merivoimat
Doświadczenia wyniesione z eksploatacji okrętów użytkowanych podczas wojny zimowej – w szczególności obu pancerników obrony wybrzeża – spowodowały uznanie Merivoimat za bardzo istotny element sił zbrojnych Finlandii. Na czas wojny flota tego kraju ma trzy zasadnicze zadania: bronić wód terytorialnych, zabezpieczyć linie komunikacyjne oraz odpierać ataki na wybrzeże, szczególnie w rejonie Zatoki Fińskiej, Botnickiej oraz Archipelagu Alandzkiego. Warunki geograficzne sprzyjają obronie. Średnie głębokości na obszarze nie przekraczają 36 m, co powoduje, że tych wód nie mogą penetrować okręty podwodne. Wąskie tory podejściowe do lądu oraz portów otoczone są skalistymi wysepkami szkierowymi, z których łatwo można uczynić trudne do zdobycia fortece. Wybrzeża chroni też zima – przykładowo od lutego do połowy kwietnia wejście do stolicy (Helsinek) blokuje lód. Zawiną tam tylko jednostki od podstaw przystosowane do żeglugi w takich warunkach lub korzystające z pomocy lodołamaczy. Broń minowa, sprawdzona w działaniach na Bałtyku, może być zastosowana przez Finów szybko i skutecznie nawet ze zmobilizowanego rybackiego kutra bądź holownika, a koszty takiej blokady są niewielkie.
Trzon sił Merivoimat zgrupowano w pobliżu Wysp Alandzkich w bazie morskiej Pansio w okolicach historycznego miasta Turku. Stacjonuje tam Flota Przybrzeżna podległa Dowództwu Morskiemu Archipelagu, w skład której wchodzą okręty o najwyższej wartości bojowej. Kolejna baza, Upinniemi, położona na zachód od Helsinek, stanowi ośrodek szkolenia oraz stacjonowania jednostek patrolowych. Mieści się w niej Dowództwo Morskie Zatoki Fińskiej. Najmniejszą z baz zasadniczych jest Kotka, gdzie stacjonują jednostki Obwodu Przybrzeżnego Kotka. Flota dysponuje również wieloma punktami bazowania manewrowego nad Zatoką Fińską. Dowództwu Merivoimat podlegają także: piechota morska zgrupowana w Brygadzie Uusimaa, która prowadzi szkolenie lądowe jednostek obrony wybrzeża, artyleria nabrzeżna (z dowództwem w Tammisaari), Arsenał Morski w Turku i morskie centrum badawcze w Helsinkach.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 1-2/2021