Miecze za kłamstwa. Fikcyjne zestrzelenia Hptm. Ericha Hartmanna w bitwie nad Jassami

Iwan Ławrienko

Hptm. Erich „Bubi” Hartmann z kontem zwycięstw powietrznych opiewającym na 352 zestrzelenia jest powszechnie uważany za najskuteczniejszego asa myśliwskiego wszechczasów. Obecnie możliwa jest konfrontacja składanych przez niego meldunków z dokumentami radzieckich formacji lotniczych, lecz precyzyjne ustalenie faktycznej liczby zestrzelonych przez Niemca samolotów jest mało prawdopodobne z kilku powodów. Warto jednak zauważyć, że szczegółowa analiza poszczególnych epizodów jego działań doprowadza do jasnej konstatacji – niemiecki as zawyżał swoje sukcesy znacznie bardziej niż większość Experten Luftwaffe. Stało się tak m.in. w okresie, w którym dążył do jak najszybszego uzyskania 250. zwycięstwa powietrznego. Walki w rejonie rumuńskiego miasta Jassy na przełomie maja i czerwca 1944 roku były dla Hartmanna znacznie mniej owocne niż w składanych po lotach meldunkach. Na podstawie danych strony radzieckiej postaramy się zatem zweryfikować skuteczność niemieckiego asa w walkach nad Rumunią.

Po otrzymaniu 2 marca 1944 roku Liści Dębu do Krzyża Rycerskiego przyznanych za odniesienie dwustu zwycięstw powietrznych Ltn. Erich Hartmann w kwietniu ponownie zaczął odnosić spore sukcesy. Postawił sobie za cel przekroczenie kolejnej „magicznej” liczby, którą tym razem było zestrzelenie 250 „Iwanów” i doścignięcie pod względem liczby uzyskanych sukcesów innych wybitnych asów: Waltera Novotnego, Günthera Ralla i Gerharda Barkhorna. Niewątpliwie Niemiec liczył również na przyznanie kolejnego wysokiego odznaczenia, tj. Mieczy do posiadanego już Krzyża Rycerskiego z Liśćmi Dębu. Ponieważ liczba zwycięstw niemieckich pilotów w czasie ciężkich walk, jakie siły Luftwaffe toczyły nad Sewastopolem, rosła raczej powoli, „Bubi” miał szansę na ustanowienie kolejnego rekordu dopiero podczas bitwy, która rozpoczęła się 30 maja 1944 r. w rejonie rumuńskiego miasta Jassy. Tego dnia jednostki pancerne Wehrmachtu przeprowadziły kontratak na pozycje oddziałów 2. Frontu Ukraińskiego w celu odrzucenia wojsk radzieckich za rzekę Prut i oczyszczenia terytorium Rumunii z wojsk przeciwnika. W tym momencie Hartmann miał na koncie 226 zwycięstw i pozostało mu niewiele do osiągnięcia „magicznej” granicy i wiążącej się z nią nagrody.

W walkach powietrznych nad rumuńskim miastem radziecka 5. Armia Lotnicza (WA – Wozdusznaja Armija) starła się z 1. Korpusem Lotniczym Luftwaffe (1. Fliegerkorps). Sowiecki lotniczy związek operacyjny dysponował potężnymi siłami. Do walki w tym rejonie dowództwo Sił Powietrznych Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej (WWS RKKA – Wojenno-Wozdusznyje Siły Raboczie-Kriestianskoj Krasnoj Armiji) przesunęło bowiem następujące formacje:

• 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego (Gw. SzAK – Gwardiejskoj Szturmowoj Awiakorpus) w składzie:

– 8. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego (Gw. SzAD – Gwardiejskaja Szturmowaja Awiacjonnaja Diwizja);

– 9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa SzAD;

– 12. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (Gw. IAD – Gwardiejskaja Istriebitielnaja Awiacjonnaja Diwizja).

• 2. Korpus Lotnictwa Szturmowego w składzie:

– 7. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego;

– 231. Dywizja Lotnictwa Szturmowego.

• 2. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Bombowego (Gw. BAK – Gwardiejskoj Bombardirowocznoj Awiakorpus) w składzie:

– 1. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Bombowego (Gw. BAD – Gwardiejskaja Bombardirowocznaja Awiacjonnaja Diwizja);

– 8. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Bombowego;

– 218. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Bombowego;

– 312. Dywizja Nocnego Lotnictwa Bombowego (Gw. NBAD – Gwardiejskaja Nocznaja Bombardirowocznaja Awiacjonnaja Diwizja).

• 4. Korpus Lotnictwa Myśliwskiego w składzie:

–294. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego;

– 302. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego.

• 7. Korpus Lotnictwa Myśliwskiego w składzie:

– 9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego;

– 205. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego;

– 304. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (nie brała udziału w walkach).

Niemiecki korpus powietrzny był w stanie przeciwstawić całej tej sile jednostki szturmowe: II/SG 2, II/SG 10 i SG 77, pułk myśliwski JG 52 oraz rumuńskie pododdziały lotnicze. W tym czasie koncentracja takich sił Luftwaffe na jednej niewielkiej części frontu była sporym wysiłkiem. Dotyczyło to zwłaszcza myśliwców – rok po bitwie nad Kubaniem nad Rumunią jako całość ponownie wszedł do boju najbardziej efektywny pułk myśliwski frontu wschodniego: Jagdgeschwader 52 pod dowództwem Oberstleutnanta Dietricha Hrabaka, a doświadczone asy tej jednostki miały stoczyć krwawą bitwę z jednostkami 5. WA.

Skromny maj

29 maja, w przededniu ciężkich starć w powietrzu, dowodzący 9. Eskadrą (Staffel), wchodzącą w skład III Dywizjonu (Gruppe) pułku Jagdgeschwader 52 Ltn. Erich Hartmann zameldował odniesienie o godz. 15.35 swojego 226 zestrzelenia w postacie lecącej nad ziemią Airacobry. Prawdopodobnie tyczyło się to walki z 508. Pułkiem Lotnictwa Myśliwskiego (IAP – Istriebitielnoj Awiacjonnoj Połk), którego piloci odnotowali ze swojej strony dwa zestrzelenia, samemu jednak strat nie ponosząc. Podobne rzecz się ma ze zgłoszeniem dwie godziny wcześniej zestrzelenia innej Airacobry przez Fhj. Fw. Hansa-Joachima Birknera, także pilota 9./JG 52. Z pewnością stało się podczas walki z samolotami 439. IAP, którego piloci odnotowali jedno zestrzelenie bez strat własnych. Również inne jednostki myśliwskie 5. Armii Lotniczej nie odnotowały tego dnia strat własnych.

30 maja radzieckie lotnictwo poniosło ciężkie straty w walkach z grupami Messerschmittów i Focke-Wulfów, w walki powietrzne angażowali się bowiem rownież piloci Fw 190 z dywizjonu II/SG 2. Szczególnie ciężkie straty poniósł 7. IAK, który bezpowrotnie stracił co najmniej 15 myśliwców Airacobra, a 10 kolejnych wróciło z uszkodzeniami. Kilkunastu pilotów zginęło lub zostało ciężko rannych w czasie przymusowych lądowań. Około południa Niemcy zestrzelili trzy P-39 z 100. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, a w jednym z wieczornych starć rozbili grupę ze 129. Gwardyjskiego IAP dowodzoną przez Bohatera Związku Radzieckiego kapitana N.D. Gułajewa, z prowadzonych przez którego formacji dwóch pilotów zginęło, dwóch kolejnych wyskoczyło z płonących maszyn ze spadochronami, piąty zaś rozbił swoją Airacobrę w czasie przymusowego lądowania. W tym samym czasie 12. Gwardyjski IAP stracił siedem Jaków-1b.

Po niemieckiej stronie najlepsze wyniki uzyskał dowódca 1./JG 52, Ltn. W. Wolfrum, który w sześciu starciach zameldował aż 11 zwycięstw. Erich Hartmann wzbogacił zaś swoje konto o dwie Airacobry. Pierwszy strącony przez „Bubiego” radziecki samolot rzekomo spadł na ziemię o godz. 12.25 czasu moskiewskiego (dla Niemca była to 11.25; w dalszej części artykułu używamy czasu moskiewskiego). Między 11.29 a 12.38 rzeczywiście zestrzelona została jedna Airacobra z 438. IAP, której pilot, lejtnant K.W. Mjaskow, wyskoczył ze spadochronem. W tym samym czasie po jednym myśliwcu strącić jednak mieli także dowódca III/JG 52 Hptm. W. Batz (zgłosił zestrzelenie P-39 o 12.29) i składający bardzo wiarygodne meldunki dowódca 5./JG 52 Ltn. O. Fönnekold (zgłosił zestrzelenie P-39 o 12.05). Z kolei między godz. 12.15 a 13.20 508. IAP stracił jedną Airacobrę zestrzeloną; dwie inne były uszkodzone. Jest jednak mało prawdopodobne, aby Hartmann mógł mieć związek z którąś z tych strat. Zgadza się co prawda czas walki, ale do tych sukcesów pretendowali jeszcze Wolfrum (zgłosił zestrzelenie P-39 o 12.37) i Ltn. H. Sachsenberg z 6./JG 52 (zgłosił zestrzelenie P-39 o 12.42).

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10-11/2019