Mieleckie Black Hawki

Jerzy Gruszczyński, Paweł Bondaryk

Mieleckie Black Hawki

Wielozadaniowy śmigłowiec Sikorsky S-70 to jeden z najbardziej popularnych wiropłatów na świecie, znany powszechnie pod amerykańskim oznaczeniem wojskowym UH-60 Black Hawk. Śmigłowców rodziny Black Hawk zbudowano dotychczas ponad 4000 egzemplarzy i są one użytkowane przez blisko 30 państw. S-70i powstają od kilku lat również w Polsce – na razie na eksport, ale być może wkrótce i na nasze zapotrzebowanie.

Polskie Zakłady Lotnicze w Mielcu zostały zbudowane tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej i były wówczas znane pod nazwą Państwowe Zakłady Lotnicze Wytwórnia Płatowców nr 2, a dziś są największym przedsiębiorstwem produkującym statki powietrzne w Polsce. Tuż przed wybuchem wojny w Mielcu zdążono uruchomić produkcję dwusilnikowych bombowców PZL-37 Łoś. W 1949 r. zakład otrzymał nazwę Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego nr 1 i w trzy lata później uruchomił produkcję odrzutowych myśliwców MiG-15, oznaczonych Lim-1, a następnie ich następców – Lim-2 (MiG-15 bis), Lim-5 (MiG-17F), Lim-5P (MiG-17PF), Lim-5M, Lim-6 i Lim-6 bis. Następnie przyszła kolej na samoloty szkolno-treningowe TS-8 Bies i TS-11 Iskra. Najliczniejszą konstrukcją wytwarzaną w Mielcu był jednak wielozadaniowy samolot transportowy An-2, którego od 1960 r. wyprodukowano około 12 tys. egzemplarzy. Od 1984 r. mielecki zakład stał się producentem dwusilnikowych samolotów transportowo-pasażerskich krótkiego startu i lądowania An-28, na których bazie powstały kilkanaście lat później produkowane do dziś maszyny M28 Bryza (wersja wojskowa) i M28 Skytruck (cywilna). W międzyczasie duży sukces eksportowy odniosły samoloty rolnicze M18 Dromader.

Przemiany społeczno- polityczne z początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku spowodowały załamanie się eksportu na tradycyjne rynki zbytu. Nastąpiło kilkanaście trudnych lat. Istniejący obecnie zakład – Polskie Zakłady Lotnicze powstał w 1998 r.

W lipcu 2006 r. pojawiła się propozycja Sikorsky Aircraft Corporation, aby rozpocząć w Mielcu budowę śmigłowców. Po kilku miesiącach negocjacji przejęcie PZL Mielec przez amerykańską firmę ostatecznie sfinalizowano 16 marca 2007 r. Umowa obejmowała przejęcie przez Sikorsky’ego od Agencji Rozwoju Przemysłu wszystkich udziałów w przedsiębiorstwie oraz inwestycje rzędu kilkudziesięciu milionów dolarów. Aktualnie zakłady PZL Mielec oferują samoloty wielozadaniowe M28 w wersji cywilnej i wojskowej oraz śmigłowce S-70i Black Hawk, uznawane za najlepsze wiropłaty wielozadaniowe na świecie.

Śmigłowiec Black Hawk
Korzenie Black Hawka sięgają pierwszych lat siedemdziesiątych, kiedy to amerykańska armia ogłosiła założenia taktyczno-techniczne programu UTTAS (Utility Tactical Transport Aircraft System), mającego doprowadzić do powstania następcy masowo eksploatowanych przez Siły Zbrojne USA śmigłowców Bell UH-1. Nowy wiropłat miał transportować sprzęt i ludzi, zabierając na pokład 3 osoby załogi oraz 11 żołnierzy desantu z wyposażeniem osobistym lub 3150 kg ładunku. Prędkość przelotową określono na 270 km/h, a jako napęd przewidziano silniki turbinowe General Electric T700. Jednocześnie miała istnieć możliwość przerzutu śmigłowca samolotem transportowym C-130 Hercules.

Prototyp Sikorsky YUH-60 (oznaczenie fabryczne model 70, czyli S-70) został oblatany w października 1974 r., konkurentem był Boeing YUH-61. Po niewielkich zmianach maszynę przekazano do prób wojskowych; które zakończyły się w grudniu 1976 r. zwycięstwem konstrukcji Sikorsky’ego. Wkrótce ruszyły dostawy i w 1979 r. śmigłowce UH-60 Black Hawk osiągnęły wstępną gotowość operacyjną w składzie 101. Dywizji Powietrzno-Desantowej. Stopniowo do Sił Zbrojnych USA trafiały kolejne dziesiątki, a potem setki Black Hawków. Siły Morskie otrzymały wersje dostosowane do własnych potrzeb, nazwane SH-60 Seahawk (do zwalczania okrętów podwodnych) i MH-60 Knighthawk (transportowo-bojowa). Wiropłaty tego typu trafiły również do Straży Przybrzeżnej USA jako HH-60 Jayhawk, a do Sił Powietrznych jako śmigłowce wsparcia działań sił specjalnych MH-60 i ratownictwa bojowego HH-60 Pave Hawk. Należy również wspomnieć o wersji VH-60 używanej do przewozu ważnych osobistości, w tym prezydenta Stanów Zjednoczonych przez jednostkę specjalną Korpusu Piechoty Morskiej.

Black Hawki w wielu wersjach zdobyły z czasem bardzo dużą popularność w siłach zbrojnych, stając się podstawowymi wielozadaniowymi śmigłowcami transportowymi w wielu armiach. Do największych użytkowników należą Arabia Saudyjska, Australia, Austria, Egipt, Filipiny, Grecja, Izrael, Japonia (kilkaset zbudowanych na licencji), Jordania, Kolumbia, Malezja, Meksyk, Tajlandia, Tajwan i Turcja. Obecnie w służbie znajduje się około 3400 śmigłowców rodziny Black Hawk, co daje konstrukcji kilkunastoprocentowy udział w rynku i czyni najpopularniejszym śmigłowcem wojskowym na świecie.

Produkcja w Mielcu
Po przejęciu mieleckiego zakładu przez firmę Sikorsky do montażu kompletnych płatowców dochodzono stopniowo. Początkowo od 2009 r. zakład budował jedynie elementy strukturalne konstrukcji, czyli zestawy kabinowe, które są zresztą produkowane do dziś, powstało ich już około stu. Ponadto część przychodów zakładu pochodzi również z budowy innych elementów śmigłowców Black Hawk, a mianowicie stożków i pylonów. Kontrakt na 250 zestawów dla śmigłowców UH-60M dla Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych jest wciąż realizowany w tempie kilkudziesięciu rocznie.

Pierwszy kompletny śmigłowiec S-70i został ukończony w Mielcu w marcu 2010 r. Prototyp został przetransportowany do Stanów Zjednoczonych, gdzie przeszedł cykl prób naziemnych, i w lipcu tego samego roku został tam oblatany. Kolejna maszyna była gotowa w listopadzie i wzbiła się w powietrze już z mieleckiego lotniska. Obecne tempo produkcji kompletnych śmigłowców, wynoszące około 12 maszyn rocznie, stanowi jedynie część zdolności produkcyjnych zakładu. Bez większych inwestycji można zwiększyć wydajność PZL Mielec nawet do dwóch S-70i miesięcznie.

Wielkość inwestycji Sikorsky’ego w mielecki zakład już dawno przekroczyła zakładane początkowo kwoty i wyniosła około 150 milionów dolarów. Liczba zatrudnionych osób to około 2200, w tym około połowy jest zaangażowanych w produkcję zestawów kabinowych i śmigłowców S-70i. W ciągu ostatnich kilku lat przychody PZL Mielec wzrosły kilkakrotnie, przekraczając 300 mln dolarów rocznie.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10/2014