MiG-31BM. Modernizacja rosyjskiego „Władcy Północy” – cz. I

Marek Furtak

Wyraźne zwiększenie w ostatnich latach wydatków obronnych przez Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej umożliwiło podjęcie szeroko zakrojonego programu modernizacji parku samolotowego Sił Powietrznych FR – WWS FR (ros.: ВВС РФ – Военно-Воздушные Силы РФ). W sierpniu zeszłego roku rosyjskie WWS w wyniku zmian strukturalnych przekształcone zostały w nową formację, podporządkowaną obecnie Siłom Powietrzno-Kosmicznym Sił Zbrojnych FR – WKS FR (ros.: ВКС РФ – Воздушно-Космические Cилы Вооружённых Cил РФ). Jednym z priorytetowych programów WKS Rosji jest kompleksowa modernizacja oraz kapitalny remont floty ciężkich dwumiejscowych myśliwców przechwytujących MiG-31B/BS/DZ przeznaczonych do prowadzenia w pełni autonomicznych działań w ramach osłony kluczowych obiektów militarnych i przemysłowych na dalekich podejściach przed zmasowanym atakiem szerokiej gamy środków napadu powietrznego, w szczególności zaś przed bombowcami strategicznymi uzbrojonymi w rakiety samosterujące dalekiego zasięgu.

Ze względu na swoją specyficzną, a jednocześnie bardzo ważną rolę w systemie obrony powietrznej oraz brak bezpośredniego odpowiednika w siłach powietrznych innych państw, MiG-31 Foxhound jest znacznie rzadziej wspominany niż inne typy rosyjskich samolotów myśliwskich. Z tych samych powodów pomimo upływu lat bliższe szczegóły techniczne modernizacji w znacznej mierze ciągle pozostają w sferze niewiadomych w zestawieniu z innymi, bardziej nagłośnionymi programami. Pomimo upływu lat, ten niekwestionowany "Władca Północy" nadal nie przestaje fascynować wielu miłośników lotnictwa i niewątpliwie warto po raz kolejny przyjrzeć się bliżej tej konstrukcji oraz jej współczesnej roli w systemie obrony powietrznej.

Powstanie konstrukcji

Biuro konstrukcyjne OKB im. A.I. Mikojana (obecnie: korporacja RSK „MiG”) jeszcze pod koniec lat 60. rozpoczęło studium nad nowym ciężkim samolotem przechwytującym dalekiego zasięgu. W tamtym czasie w wojskach PWO wprowadzono na uzbrojenie dwa typy myśliwców przechwytujących: w 1965 roku przyjęto na uzbrojenie ciężki myśliwiec Tu-128 o dużym zasięgu i prędkości maksymalnej Ma = 1,57 (z podwieszonymi rakietami), a od września 1964 roku próby w locie przechodził szybki wysokościowy myśliwiec przechwytujący Je-155P (MiG-25P Foxbat) o prędkości maksymalnej Ma = 2,83, jednakże o dużo mniejszym zasięgu naddźwiękowym. Od razu zaczęto rozważać możliwość połączenia zalet obu tych samolotów. Co więcej, założenia dla nowej konstrukcji rodziły się w atmosferze coraz to nowszych projektów strategicznych samolotów bombowych prowadzonych w USA, jak również perspektywy wprowadzenia nowych środków rażenia – w tym będących wówczas absolutną nowością pocisków manewrujących (ALCM). Stąd przed nowym rosyjskim myśliwcem przechwytującym postawiono zadanie zwalczania celów lecących tak na dużej, jak i skrajnie małej wysokości. Niestety przekraczało to możliwości myśliwców Tu-128 oraz MiG-25. Ponadto z potrzeby szybkiej reakcji na zagrożenie pozostawiono wymóg bardzo dużej prędkości lotu i dużego zasięgu. Równie ważna miała być zdolność do obrony rejonów charakteryzujących się stosunkowo rzadką siecią lotnisk i naziemnych stanowisk dowodzenia opl oraz – co istotne – samolot powinien być zdolny do działań autonomicznych i zdolności do pracy grupowej z automatyczną wymianą danych pomiędzy samolotami. Wreszcie wymagano także dużego zasięgu i strefy obserwacji stacji radiolokacyjnej oraz nowocześniejszego uzbrojenia.

W ciągu lat rozważano szereg koncepcji, jednak ostatecznie rządowa uchwała KC KPZR z 24 maja 1968 r. poleciła OKB im. A.I. Mikojana zbudowanie kompleksu przechwytywania S-155M z ciężkim myśliwcem przechwytującym dużego zasięgu Je-155MP, nowym systemem uzbrojenia Zasłon i rakietami powietrze–powietrze K-33. W ten sposób w 1972 roku ukształtował się projekt samolotu oznaczony izdielije 83. Był to znacznie zmodyfikowany płatowiec MiGa-25 z dwoma nowymi silnikami dwuprzepływowymi D-30F-6. Zmieniono znacznie technologię budowy, w tym materiały konstrukcyjne ze zwiększonym udziałem lżejszych stopów aluminium i tytanu. Żeby umożliwić lot z prędkością naddźwiękową bliżej ziemi, zwiększono sztywność skrzydeł i wlotów powietrza. Ponadto dodano napływy w części przykadłubowej, a także klapy nosowe, powiększono też powierzchnię klap i lotek. Z zewnątrz zwracało uwagę również podwozie główne zmienione na dwukołowe. Załoga maszyny była dwuosobowa, umieszczona w kabinie jeden za drugim.

Prototyp nowego samolotu Je-155MP (izdielije 83/1) po raz pierwszy wzbił się w powietrze 16 września 1975 roku. Po zakończeniu prób we wrześniu 1980 r. samolot Je-155MP przemianowano na MiG-31 (izdielije 01) i w maju 1981 roku nowa maszyna została przyjęta na uzbrojenie lotnictwa myśliwskiego PWO ZSRR. Wraz z wprowadzeniem samolotu na uzbrojenie pocisk K-33 przemianowano na R-33 (izdielije 410), a kompleks bojowy ostatecznie oznaczono jako S-800 (BRLS-8B) Zasłon z wielokanałową pokładową stacją radiolokacyjną N007 RP-31 (można również spotkać oznaczenie SBI-16) z anteną ze skanowaniem fazowym B1.01. Część obliczeniową kompleksu bojowego stanowił komputer pokładowy BCWM (ros.: Bortowaja Cifrowaja Wiczislitielnaja Maszina) Argon-15 (A-15) opracowany przez przedsiębiorstwo NII „Argon”. Cały kompleks przechwytywania bazujący na myśliwcu MiG-31 i jego uzbrojeniu oznaczono jako AKP MiG-31-33 (ros.: AKP: Awiacjonnyj Kompleks Pierechwata).

Produkcja seryjna oraz pierwsze ulepszenia

Produkcja seryjna myśliwców MiG-31 ruszyła jeszcze przed końcem prób. Pierwsze wyprodukowane egzemplarze trafiły do 615. Szkolnego Pułku Lotnictwa Myśliwskiego (615. UIAP), podporządkowanego operacyjnie strukturom Centrum Przygotowania Bojowego PWO w Sawaslejce – 148. CBPiPLS (jw. nr 55563, ros.: 148. ЦБПиПЛС авиации ПВО: Центр Боевого Применения и Подготовки Личного Состава) – ośrodka zajmującego się m.in. przygotowaniem bojowym personelu latającego, doskonaleniem pilotażu oraz rozwojem metodyki szkolenia lotniczego dla rozlicznych jednostek myśliwskich PWO ZSRR. Do tego czasu pułk szkolny działający w ramach ośrodka w Sawaslejce odpowiadał m.in. za przygotowywanie bojowe pilotów myśliwców przechwytujących MiG-23P oraz MiG-25PD/PDS. Drugim pułkiem szkolnym funkcjonującym w strukturach ośrodka był 594. UIAP, odpowiedzialny za szkolenie m.in. na Su-15TM (później na nowe Su-27). Kolejną jednostką, tym razem liniową, wyposażoną w te samoloty był 786. IAP w Prawdińsku koło Niżnego Nowgorodu, do której pierwsze wyprodukowane MiG-i trafiały równolegle z egzemplarzami przeznaczonymi dla Sawaslejki. W pierwszej kolejności nowe myśliwce przechwytujące zastępowały starsze konstrukcje pełniące tę rolę – przede wszystkim Tu-128 oraz Su-15TM.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 6/2016