Mistrzowie Gripenów
Stefan Degraef i Edwin Borremans
Rozwój, szkolenie i ocena kwalifikacji pilotów w zakresie nowej taktyki to tylko niektóre z wielu ważnych zadań nałożonych w ramach programu samolotu JAS 39 na jednostkę Gripen Operational Test & Evaluation Unit. Szerokie kompetencje i wiedza na temat tych samolotów spowodowały, że do jej pilotów przylgnął przydomek „Mistrzów Gripenów”.
14 września, baza lotnicza Linkoping-Malmen. Pojedynczy JAS 39 Gripen-C (kod wywoławczy Hammer 01) startuje z pasa nr 19 i kieruje się na Zachód. Doświadczony 37-letni kapitan Szwedzkich Sił Powietrznych z jednostki Gripen OT&E (Operational Test & Evaluation) z Malmen szybko nawiązuje kontakt z parą Gripenów-C z 72. Eskadry „Duchów” wchodzącej w skład Skrzydła Myśliwskiego F7 (F7 Skaraborgs Flygflottilj), krążącą wokół ogromnego jeziora Vänern, które stanowi dla pilotów F7 nieograniczony „plac zabaw”. Prowadzony przez pilota OT&E trzysamolotowy klucz będzie próbował dopaść i zniszczyć wykonującą ofensywny patrol czterosamolotową formację Gripenów, prowadzonych przez zarówno młodych pilotów, jak i doświadczonych instruktorów z 72. Eskadry. Będąc już w odległości pozwalającej na użycie rakiet średniego zasięgu (BVR), wszyscy przeciwnicy dostosowują się do omówionej wcześniej taktyki i przystępują do „śmiertelnego baletu w powietrzu”, symulując odpalanie do siebie najnowocześniejsze obecnie w swojej klasie pocisków BVRAAM Meteor. Cel tej realistycznej misji szkoleniowej jest prosty, ale i złożony. Uczestniczący w programie instruktorzy ocenią wyniki swoich młodszych kolegów podczas „strzelania” nowymi pociskami, lecz również sami będą podlegali ocenie przez kapitana z jednostki OT&E. Po „wystrzeleniu” wszystkich pocisków powróci on Malmen i spotka się pilotami 72. Eskadry, aby omówić stoczoną przed chwilą walkę. Ma to na celu upewnienie się, czy zgodnie z omówionym dzień wcześniej podczas odprawy planem wszyscy uczestnicy ćwiczenia znali i zastosowali właściwą taktykę walki na samolocie Gripen-C z użyciem przenoszonych przez niego Meteorów.
Filozofia zarządzania programem: relacja kosztu do efektu
Przez dziesięciolecia nabywanie i rozwój systemów wojskowych na potrzeby wszystkich rodzajów Szwedzkich Sił Zbrojnych (Flygvapnet, Armen i Marinen) jest realizowane i nadzorowane przez zależny od Ministerstwa Obrony Szwecji FMV (Försvarets Materielverk, Inspektorat Zabezpieczenia Materiałowego). Gdy tylko potrzebny jest nowy system uzbrojenia, FMV przy ścisłej współpracy ze Szwedzkimi Siłami Zbrojnymi oraz (głównie) lokalnym przemysłem obronnym rozpoczyna analizę rynku. W oparciu o wspólnie uzgodnione wymagania operacyjno-taktyczne, które są określane przez FMV na początku programu, przemysł ma za zadanie opracować i zbudować właściwe dla danej problematyki rozwiązanie techniczne. Powstały w ten sposób prototyp zostanie następnie przetestowany przez funkcjonującą w FMV komórkę (Development Test & Evalution) pod kątem zgodności technicznej z wymaganiami, co jest wstępem do formalnej akceptacji proponowanego prototypu – może to być samolot, ale też element awioniki, nowe uzbrojenie itp. Podczas fazy DT&E, pięciu byłych pilotów Flygvapnet będzie testować samolot w kontrolowanym środowisku, oceniając i zatwierdzając techniczną charakterystykę maszyny. Po zaakceptowaniu i dostarczeniu do Flygvapnet wszystkie statki latające i systemy lotnicze są badane pod kątem przydatności operacyjnej przez UTV Luft (Utvecklingsenhet Luftstrid, Departament Rozwoju Wojsk Lotniczych). Mieszczący się na lotnisku Linkoping-Malmen UTV Luft, składa się z czterech jednostek, z których każda odpowiada za badania poszczególnych systemów przyjmowanych na wyposażenie Flygvapnet:
• Taktisk Utprovning JAS 39 (TU JAS 39, Gripen Operational Test & Unit / Gripen OT&E),
• OT&E śmigłowców,
• OT&E samolotów transportowych i specjalnych
• OT&E systemów lotniskowych.
Po potwierdzeniu zdatności danego systemu lotniczego do użytku operacyjnego przez dedykowaną jednostkę OT&E jest on wprowadzany na wyposażenie wybranych poddziałów Flygvapnet z przeznaczeniem do codziennej eksploatacji (szkolenia). Pierwsze operacje z użyciem nowego sprzętu wciąż są ściśle monitorowane przez komórki OT&E, aż do osiągnięcia przez oddziały pełnej gotowości bojowej.
Utworzony w 1989 r. Gripen OT&E początkowo mieścił się w głównej siedzibie Saaba w Linköping. W latach 1996–2001 jednostkę tymczasowo przeniesiono do bazy Satenäs, gdzie wspomagała Skaraborg F7 (7. Skrzydło Myśliwskie) we wprowadzaniu do użytku operacyjnego pierwszych w Szwedzkich Siłach Powietrznych JAS 39 Gripen A/B. Obecnie Gripen OT&E bazuje w Malmen i wciąż pozostaje jedną z najważniejszych jednostek Flygvapnet i FMV. Jednostka nie tylko pomaga w udoskonalaniu obecnie służących w lotnictwie Gripenów C/D, ale – co ważniejsze – przygotowuje się do wprowadzenie na uzbrojenie kolejnej generacji szwedzkiego supermyśliwca: cyfrowego Gripena E.
Mimo że w Gripen OT&E (TU JAS 39) jest tylko siedmiu pilotów doświadczalnych, którzy oprócz nabytego ogromnego doświadczenia w lataniu na JAS 39 pilotowali także wcześniejsze JAS/AJS 37 Viggen, jednostka skutecznie zarządza prawie wszystkimi obecnymi i przyszłymi aspektami wykorzystania Gripenów. Znajdująca się pod nieustanną presją FMV i Szwedzkich Sił Zbrojnych, które żądają, by za mocno ograniczone fundusze publiczne uzyskać maksymalne efekty pod względem cenowym, jakościowym i ilościowym, jednostka TU JAS 39 aktywnie angażuje się w prawie wszystkie fazy rozwoju, projektowania, weryfikacji, akceptacji i zatwierdzania do użytku operacyjnego nowej konstrukcji. Oprócz posiadania rozległej sieci formalnych kanałów zbierania informacji pochodzących od wszystkich latających na Gripenach szwedzkich pilotów myśliwskich jednostka stale rozszerza kontakty międzynarodowe, w tym z siłami powietrznymi państw Zachodu oraz NATO, np. podczas szwedzkiego udziału w operacji Unified Protector nad Libią. Dzięki temu FMV pozwala personelowi z TU JAS 39 na swobodną ingerencję w program już na etapie definiowania wymagań dla nowego wyposażenia. Umożliwia to wywieranie istotnego wpływu na rozwój, projektowanie oraz późniejsze wprowadzanie do użytku operacyjnego wielu systemów związanych z uzbrojeniem Gripena.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2018