Mitsubishi Ki-83

Leszek A. Wieliczko

Mitsubishi Ki-83 był najlepszym dwusilnikowym myśliwcem zbudowanym podczas drugiej wojny światowej dla lotnictwa Japońskiej Armii Cesarskiej, ale pozostał w postaci prototypów. Jego projektowanie rozpoczęło się już pod koniec 1941 roku. Zmiana wymagań, która spowodowała konieczność gruntownej rewizji projektu, nastąpiła z dużym opóźnieniem w lecie 1943 roku. W rezultacie pierwszy prototyp został oblatany dopiero w listopadzie 1944. W tym czasie zrujnowany bombardowaniami i borykający się z problemami materiałowymi japoński przemysł lotniczy nie był już w stanie szybko uruchomić produkcji seryjnej.

Geneza

Pilnie śledząca światowe trendy w rozwoju lotnictwa Japońska Armia Cesarska (Dai Nippon Teikoku Rikugun) na początku 1937 roku zainteresowała się dwusilnikowymi samolotami myśliwskimi. Wiosną Główne Biuro Lotnictwa Armii (Rikugun Kōkū Honbu) zleciło opracowanie takich samolotów firmom Nakajima, Kawasaki i Mitsubishi, nadając im oznaczenia odpowiednio Ki-37, Ki-38 i Ki-39. Według założeń miały to być dwusilnikowe dwumiejscowe myśliwce (sōhatsu fukuza sentōki) przeznaczone zarówno do eskortowania bombowców, jak i atakowania celów naziemnych. Drugi członek załogi miał pełnić funkcję radiooperatora i strzelca pokładowego, obsługującego ruchomy karabin maszynowy służący do samoobrony. Te początkowe wymagania bardzo szybko uległy jednak zmianie i Kōkū Honbu wstrzymało prace przy wszystkich trzech projektach. Zamiast nich firma Kawasaki dostała zlecenie opracowania nowego dwusilnikowego dwumiejscowego myśliwca Ki-45 o wyższych osiągach i silniejszym uzbrojeniu, przeznaczonego do eskortowania bombowców oraz samodzielnego zwalczania wrogich samolotów w powietrzu.

Wiosną 1941 roku Instytut Badawczy Techniki Lotniczej Armii (Rikugun Kōkū Gijutsu Kenkyūsho; w skrócie Kōgiken lub Giken) rozpoczął konsultacje z wybranymi wytwórniami lotniczymi w sprawie określenia wymagań dla nowej generacji samolotów, których opracowanie Kōkū Honbu zmierzało zlecić w ramach kolejnego programu rozwoju uzbrojenia lotniczego (Kōkū Heiki Kenkyū Hōshin) w 1942 roku. Jednym z nich miał być dwusilnikowy myśliwiec eskortowy, który w przyszłości miał zastąpić Ki-45 kai (który zresztą wciąż nie był jeszcze gotowy do służby). W tym czasie trwały bowiem prace przy projekcie bombowca ciężkiego Mitsubishi Ki-67, który miał dysponować znacznie większą prędkością przelotową i zasięgiem niż znajdujący się w uzbrojeniu bombowiec Mitsubishi Ki-21 i niedawno przyjęty do służby Nakajima Ki-49. Do eskorty nowych bombowców potrzebny był więc nowy myśliwiec o dużo wyższych osiągach niż Ki-45 kai.

Japończyków nie zniechęciły doświadczenia niemieckiej Luftwaffe z użycia dwusilnikowych myśliwców Messerschmitt Bf 110 nad Anglią w 1940 roku, kiedy to okazało się, że słabo sobie radzą w konfrontacji z nowoczesnymi jednosilnikowymi myśliwcami RAF. Uznali bowiem, że w jednosilnikowym myśliwcu nie uda się pogodzić wszystkich wymagań odnośnie do prędkości, zasięgu i uzbrojenia. Przykładem był najnowszy Nakajima Ki-43 Hayabusa, który wprawdzie miał imponujący zasięg, wystarczający do eskorty bombowców, ale zbyt słabe uzbrojenie i za małą prędkość. Nowa generacja silników lotniczych o bardzo dużej mocy, nad którymi pracowały wówczas japońskie wytwórnie, dawała nadzieję, że dwusilnikowy myśliwiec nie będzie ustępował osiągami jednosilnikowym. Poza tym dwusilnikowy samolot miał tę zaletę, że mógł kontynuować lot i wrócić do bazy z uszkodzonym jednym silnikiem, podczas gdy podobne zdarzenie w jednosilnikowym myśliwcu daleko od własnej bazy oznaczało jego utratę wraz z pilotem.

23 maja 1941 roku Giken skierował do firmy Mitsubishi Jūkōgyō Kabushiki Gaisha tajne zlecenie techniczne nr 785 w sprawie opracowania projektu dwusilnikowego myśliwca dalekiego zasięgu (chōkyori sentōki) Ki-83 przeznaczonego do eskorty bombowców. Wymagano prędkości maksymalnej co najmniej 650 km/h (pożądaną prędkość ustalono nawet na 700 km/h) i promienia działania 1500 km. Uzbrojenie miały tworzyć dwa stałe działka kal. 20 mm strzelające do przodu i jeden ruchomy kaem kal. 7,7 mm służący do samoobrony, obsługiwany przez radiooperatora/strzelca. Do napędu rekomendowano najnowsze silniki Mitsubishi Ha-104, Ha-114 lub Ha-203. Dwa pierwsze miały 18-cylindrów w układzie podwójnej gwiazdy, były chłodzone powietrzem i osiągały moc około 2000 hp. Chłodzony cieczą Ha-203 miał natomiast 24 cylindry w układzie leżącego H i planowaną moc startową 2300–2600 hp.

Głównym konstruktorem Ki-83 został inż. Tomio Kubo, który wcześniej opracował szybki dwusilnikowy samolot rozpoznawczy dalekiego zasięgu Ki-46. Asystowali mu inżynierowie Shōkichi Mizuno, Sanji Sugiyama i Haruyuki Katō. Prace przy projekcie wstępnym rozpoczęły się pod koniec 1941 roku. Konstruktorzy początkowo zaproponowali samolot jednosilnikowy, który nie ustępowałby osiągami i zwrotnością nieprzyjacielskim myśliwcom atakującym bombowce, ale – jak wspomniano – Kōkū Honbu trzymało się koncepcji dwusilnikowego myśliwca z dwuosobową załogą, ponieważ planowało jego użycie także do zadań rozpoznawczych. Wobec tego Kubo wybrał do napędu dwa najnowsze 18-cylindrowe silniki gwiazdowe Mitsubishi Ha-211

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2022