Motoryzacja armii serbskiej i jugosłowiańskiej 1909–1941

Zbigniew Lalak

Pierwsze samochody ciężarowe trafiły do służby liniowej w armii serbskiej już w 1909 roku. Było ich dziesięć sztuk i weszły na wyposażenie kompanii samochodowej, która podlegała Naczelnemu Dowództwu. Stało się tak za przyczyną płk. Damjana Vlajića, który był przewodniczącym Komisji ds. artylerii w Sztabie Generalnym. Zadaniem Vlajića była modernizacja parku artyleryjskiego armii serbskiej. W 1906 roku napisał on specjalny raport, w którym zwracał uwagę na pilną potrzebę zakupienia nowych systemów uzbrojenia oraz zmotoryzowania armii. 28 września 1908 roku król Piotr I wydał specjalny dekret nakazujący zastąpienie wozów konnych służących do przewozu artylerii samochodami ciężarowymi. Dekret ten był jednocześnie podstawą do modernizacji całych sił zbrojnych. Zakładano, że nowe uzbrojenie zostanie pozyskane do 1912 roku.

Ministerstwo Wojska niezwłocznie rozpoczęło poszukiwania odpowiednich samochodów ciężarowych. Serbowie otrzymali cztery oferty od firm: Renault, Puch, Daimler oraz Arbenz. Ministerstwo zdecydował się na wybór szwajcarskiej firmy Arbenz Motorwagenfabrik z Albisrieden niedaleko Zürichu. Kupiono pojazd o nośności 1,5 tony, napędzany 2-cylindrowym silnikiem o mocy 30 KM. Produkcja został ukończona w maju 1909 roku, a w czerwcu samochody dostarczono koleją do Belgradu. Umowa dotyczyła także wyszkolenia kierowców oraz mechaników. Samochody otrzymały numery od 1 do 10. Pojazdy nr 1, 4 i 9 zostały przydzielone do Dywizji Dunajskiej w Belgradzie, samochody nr 2 i 3 przydzielono Dywizji Szumadijskiej w Kragujevcu, samochód nr 5 skierowano do Dywizji Drińskiej w Valijevo, pojazdy nr 6 i 7 przekazano Dywizji Morawskiej w Niszu, samochód nr 8 wysłano do Dywizji Timockiej stacjonującej w Zejcar, a ostatni wóz nr 10 przystosowano do przewozu rannych.

Szkolenie kierowców oraz mechaników nadzorował szef Departamentu Uzupełnień Ministerstwa Wojska płk Stevan Rekalić. Do każdego samochodu poza kierowcą i mechanikiem – ci przeszli szkolenie prowadzone przez Szwajcarów, przydzielono trzech żołnierzy, którzy byli specjalnie dobrani, byli to rzemieślnicy mający wiedzę w dziedzinie mechaniki. Kierowca oraz mechanik mieli za zadanie wstępne przeszkolenie ich w obsłudze technicznej, a następnie kierowano ich do pierwszego warsztatu samochodowego inż. Andre Rastića, gdzie uczyli się dalej. W 1911 roku armia zakupiła dwa ambulanse MAS, które przydzielono do szpitala wojskowego w Belgradzie.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 2/2020