Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

Maciej Szopa

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

– główne źródło finansowania innowacyjności

w sferze obronności i bezpieczeństwa

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju jest agencją wykonawczą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Powołane zostało latem 2007 roku jako jednostka realizująca zadania z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. W momencie swego powstania było pierwszą jednostką tego typu, stworzoną jako platforma skutecznego dialogu między środowiskiem nauki i biznesu. Wiedza na temat tego, co jest obecnie finansowane za pośrednictwem NCBiR, pozwala przewidywać w jakich dziedzinach będzie rozwijał się rodzimy przemysł obronny i siły zbrojne.

Obecnie Centrum działa na podstawie ustawy z 30 kwietnia 2010 roku o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (Dz. U. 2010, Nr 96 poz. 616). Wprowadzona jesienią 2010 roku reforma nauki pozwoliła na większą swobodę w dysponowaniu środkami finansowymi, w ramach strategicznego programu badań.

Dodatkowo 1 września 2011 roku NCBiR poszerzyło zakres swojej działalności o nowe inicjatywy i możliwości. Przejmując od Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego funkcję instytucji pośredniczącej w trzech programach operacyjnych: Kapitał Ludzki, Innowacyjna Gospodarka oraz Infrastruktura i Środowisko, stało się jednym z największych centrów innowacyjności w Polsce. Działalność NCBiR finansowana jest ze środków Skarbu Państwa oraz funduszy Unii Europejskiej. Te ostatnie stanowią ponad połowę wszystkich środków, jednak trzeba je wykorzystywać w projektach mających na celu rozwój gospodarczy kraju, a nie na projekty związane z bezpieczeństwem i obronnością.

Od 1 stycznia 2011 r. Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju zostały przypisane kompetencje w zakresie finansowania badań i prac rozwojowych z obszaru bezpieczeństwa i obronności państwa. Przeobrażenia te wymusiły zmiany organizacyjne i kompetencyjne w zakresie finansowania tego obszaru nauki. Wprowadzone zmiany organizacyjne oraz zmiany zasad finansowania mają na celu podniesienie efektywności badań naukowych i prac rozwojowych, co w konsekwencji powinno przełożyć się na zwiększenie potencjału bezpieczeństwa i obronności państwa. Efektywność ta rzeczywiście była początkowo niezadowalająca – zaledwie niewielka część dofinansowywanych przez centrum projektów przynosiła owoce w postaci produktów zamawianych przez Wojsko Polskie lub inne służby. Począwszy od 2011 roku wskaźnik ten jednak rośnie i – jak zapewniają przedstawiciele Centrum – istnieje już znaczny wpływ na „harmonizację” finansowanych projektów z potrzebami sił zbrojnych. Zgodnie z planami NCBiR-u, wskaźnik ma osiągnąć ponad 60% skuteczności zastosowania wyników w praktyce w 2020 roku. Do tego czasu ma się też zmienić polityka dotycząca wymaganego wkładu finansowego w projekt instytucji naukowych i przemysłowych ubiegających się o dofinansowanie. W tej chwili większość z nich finansuje swoje projekty rozwojowe wyłącznie z budżetu przyznawanego im przez NCBiR, lub uruchamia tylko nieznaczne środki własne. Począwszy od 2020 roku wykonawcy mają partycypować w kosztach w co najmniej 20%.

Centrum skupia specjalistów z różnych środowisk i dziedzin umożliwiając kontakt między przedstawicielami nauki, przemysłu i służb mających stać się użytkownikami nowych opracowań. Dzięki istnieniu NCBiR i finansowaniu w jego ramach programów przez MON, przedstawiciele ministerstwa mogą brać udział w gremiach opiniujących i doradczych, bez obawy o naruszenie prawa antykorupcyjnego. Przedstawiciele MON biorą też udział w zespołach nadzorujących, powoływanych dla każdego programu lub projektu przez Dyrektora Centrum. W NCBiR przyjęto założenie, że od początku realizacji projektu aż do jego rozliczenia nadzór merytoryczny będzie sprawował przedstawiciel użytkownika końcowego poprzez udział w zespole nadzorującym. Jeśli w trakcie trwania projektu okaże się, że przeprowadzenie projektu nie spełni zakładanego celu i oczekiwanych efektów, to jego realizacja i finansowanie zostaje przerwane. Z drugiej strony Centrum oczekuje, że jeżeli projekt spełni wszystkie założenia, to nowy produkt powinien mieć 100-procentową pewność zamówienia ze strony MON lub MSW.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 08/2013