Narodziny hiszpańskiej broni pancernej, cz. III
Grzegorz Jasiński
Narodziny hiszpańskiej broni pancernej, cz. III
Import sprzętu zza granicy w dobie wojny domowej
Latem 1936 roku wojna domowa w Hiszpanii stała się faktem. Wraz z wybuchem walk obie strony konfliktu stanęły w obliczu braku materiałów wojennych. Strona rządowa, kontrolująca rejony wysoko uprzemysłowione oraz dysponująca znacznymi rezerwami finansowymi teoretycznie mogła czekać na rozwój sytuacji. Siły powstańcze nie miały ani fabryk, ani pieniędzy. Podjęte przez nich jeszcze w lipcu działania zmusiły Front Ludowy do wzięcia udziału w rozpoczynającym się wyścigu o pomoc z zagranicy. W konflikt na Półwyspie Iberyjskim zaangażowały się w istotny sposób w Niemcy, Włochy, Związek Sowiecki, ale także często pomijane mniejsze kraje, w tym Polska. Od pierwszych tygodni walk, dzięki wykorzystaniu wielkich rezerw złota przez władze II Republiki i zaciąganiu gigantycznych wręcz kredytów przez nacjonalistów, obce państwa udzielały wydatnej pomocy w siłach żywych oraz materiale wojennym. Ceuta, Sevilla, Walencja, Barcelona, przełęcze pirenejskie stały się miejscem docelowym licznych transportów. Polityka ”nieinterwencji” krajów demokratycznych nie powstrzymała ingerencji innych mocarstw w sprawy wewnętrzne Hiszpanii (wielu historyków twierdzi, iż stanowiła czynnik pozwalający na utrzymanie owych wpływów w zasadniczej równowadze).
Pojazdy pancerne II Republiki ze Związku Sowieckiego Związek Sowiecki przystąpił do polityki ”nieinterwencji”, pokładając nadzieję w tym, że wojska republiki, dysponujące olbrzymim potencjałem militarnym, same rozprawią się z rebelią. 23 sierpnia Maksim Maksimowicz Litwinow, stojący na czele Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych, w piśmie do sowieckiego ambasadora w Hiszpanii pisał [...] kwestia pomocy dla narodu hiszpańskiego była wielokrotnie dyskutowana, doszliśmy jednak do wniosku, że wysłanie czegokolwiek nie jest możliwe [...]. Szybko jednak okazało się, że ze względu na zaangażowanie po stronie nacjonalistów Niemiec i Włoch końcowy rezultat konfliktu może być inny. 12 września Juan López Negrín, minister skarbu w rządzie Largo Caballero przedstawił tajny dekret do podpisania Manuelowi Azana y Diaz, prezydentowi II Republiki Hiszpańskiej. Pozwalał on de facto przewieźć większość zapasów złota Banco de Espana, ponad pięćset ton, w „bezpieczne miejsce”. Krok ten pociągał za sobą wystosowanie prośby rządu II Republiki do Stalina o interwencję sowiecką: dostawy sprzętu wojskowego, doradców, organizacje brygad międzynarodowych. Jak dowodzi Jurij Rybałkin w pracy: Opieracija X. Sowietskaja wojennaja pomoszcz respublikanskoj Ispanii (1936–1939), dopiero wówczas – 29 września 1936 roku Stalin i członkowie Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) zaakceptowali rozpoczęcie „Operacji X”. Fragment tego dokumentu brzmiał:
a) Zaakceptować plan operacji transportu osób i specjalnych maszyn do X [Hiszpanii], powierzając jego wykonanie towarzyszom Uritskiemu i Sudyinowi.
b) do wykonania specjalnej operacji, zarezerwować 1.910.000 rubli i 190.000 dolarów [...].
Od podjęcia tej decyzji upłynęło zaledwie kilka dni, gdy rozpoczęła się wspomniana „Operacja X”. 4 października 1936 roku w morze wyszedł statek „Komsomoł” z pięćdziesięcioma czołgami T-26B – powszechnie nazywanymi w Hiszpanii „Vickersami” oraz amunicją i paliwem do nich. Do portu w Kartagenie dotarł 12 października. Dziesięć dni później zaczął się załadunek złota. Za pomoc Związku Sowieckiego w latach 1936–1937 Hiszpania zapłaciła wysoką cenę – 510 ton złota o wartości ówczesnych 500 milionów dolarów, a obecnie ponad 15 miliardów dolarów.
Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 3/2009