Natowskie AWACS-y

Leszek A. Wieliczko

W czerwcu bieżącego roku minie 35 lat od oficjalnej inauguracji działalności natowskiej jednostki samolotów wczesnego ostrzegania i kierowania Boeing E-3A Sentry (AWACS). Program zakupu, wdrożenia, utrzymania w służbie i wykorzystania operacyjnego tych samolotów jest uznawany za jedno z najbardziej udanych międzynarodowych przedsięwzięć w historii Sojuszu. Samoloty E-3A zostały kupione z myślą o wzmocnieniu obrony powietrznej, ale z biegiem czasu ich funkcje uległy rozszerzeniu m.in. o nadzorowanie przestrzeni powietrznej, kierowanie działaniami wojsk czy koordynowanie misji poszukiwawczo-ratowniczych.

W latach 70. najwyżsi dowódcy wojskowi Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organisation, NATO) doszli do wniosku, że w celu zabezpieczenia przestrzeni powietrznej krajów członkowskich Sojuszu potrzebne są samoloty wczesnego ostrzegania i kierowania (Airborne Early Warning and Control, AEW&C). „Latające radary” miały być odpowiedzią na pojawienie się nowego zagrożenia w postaci samolotów uderzeniowych zdolnych do lotu z bardzo dużą prędkością na bardzo małej wysokości, przez co były trudne do wykrycia przez stacjonarne (naziemne) stacje radiolokacyjne w wystarczająco dużej odległości, aby siły systemu obrony powietrznej zdążyły podjąć przeciwdziałanie. Samoloty AEW&C miały być przeznaczone do wykrywania z dużej odległości niewielkich szybko poruszających się obiektów na tle ziemi, a także wolno poruszających się lub nieruchomych obiektów nawodnych. Przetwarzanie i przesyłanie uzyskanych informacji w czasie niemal rzeczywistym do stacjonarnych lub mobilnych centrów dowodzenia miało pozwolić dowódcom sił powietrznych, lądowych i morskich Sojuszu na efektywniejsze dowodzenie i kierowanie podległymi wojskami na polu walki (Command and Control, C2).

Po kilku latach analiz w grudniu 1978 roku Komitet Planowania Obronnego NATO (Defence Planning Committee, DPC) zaakceptował plan zakupu w Stanach Zjednoczonych 18 samolotów Boeing E-3A Sentry (Airborne Warning and Control System, AWACS). Ich użytkownikiem miały być wspólne, międzynarodowe natowskie Siły Powietrznego Wczesnego Ostrzegania i Kierowania (NATO Airborne Early Warning and Control Force, NAEW&CF). Samoloty miały stacjonować w jednej głównej i czterech wysuniętych bazach na terytorium europejskich krajów NATO. Postanowiono również zmodernizować 40 stacjonarnych stacji radiolokacyjnych wchodzących w skład natowskiego systemu obrony powietrznej (NATO Air Defence Ground Environment, NADGE) oraz utworzyć Organizację Zarządzania Programem NAEW&C (NAEW&C Programme Management Organization, NAPMO). Wkrótce postanowiono również pozyskać trzy samoloty Boeing 707, które po modyfikacji miały służyć do szkolenia załóg samolotów E-3A oraz przewozu ludzi i ładunków (Trainer Cargo Aircraft, TCA). Wraz kosztami przygotowania infrastruktury, wsparcia logistycznego i szkolenia załóg łączne koszty całego programu w latach 1978-1988 sięgnęły kwoty 4,1 mld USD.

Program NAPMO

NAPMO jest organizacją cywilną podlegającą bezpośrednio Radzie Północnoatlantyckiej (North Atlantic Council). Na jej czele stoi Rada Dyrektorów (Board of Directors, BOD) zbierająca się co najmniej dwa razy w roku, aby przedyskutować najważniejsze bieżące sprawy i rozwiązać pojawiające się problemy. W jej skład wchodzą przedstawiciele każdego kraju członkowskiego Sojuszu uczestniczącego w NAPMO. Obecnie przewodniczącym BOD jest John M. Miller. Zadaniem Rady jest kierowanie i zarządzanie programem w zakresie techniki, logistyki i finansów oraz ustalanie wytycznych politycznych i strategicznych. Radę wspierają dwa ciała doradcze złożone z ekspertów z różnych krajów – Komitet Operacji, Planowania i Logistyki (Operations, Plans, and Logistics Committee) oraz Komitet Polityki i Finansów (Policy and Finance Committee). Oba komitety zbierają się na kilka tygodni przed każdym posiedzeniem BOD w celu przedyskutowania zagadnień wchodzących w zakres ich kompetencji. Rada Dyrektorów korzysta także z raportów Rady Przeglądu Zdatności do Lotu (Airworthiness Review Board), której zadaniem jest monitorowanie sprawności technicznej i operacyjnej floty samolotów E-3A należących do sił NAEW&C.

Na początku w skład NAPMO wchodziło tylko kilka krajów, ale program szybko zyskał uznanie wśród członków Sojuszu. Po przybyciu pierwszych samolotów E-3A i rozpoczęciu działalności przez NAEW&CF w 1982 roku liczba członków NAPMO wzrosła do 12. Były to: Belgia, Dania, Grecja, Holandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Republika Federalna Niemiec, Turcja, Włochy i Stany Zjednoczone. Uczestnicy programu partycypują w kosztach i delegują do NAEW&CF swój personel (poza Luksemburgiem). W 1998 roku do NAPMO dołączyła Hiszpania, w 2006 – Węgry, rok później – Polska, a w 2011 – Czechy i Rumunia. W tym samym roku z udziału w programie zrezygnowała Kanada. Oficjalna ceremonia opuszczenia kanadyjskiej flagi w bazie Geilenkirchen odbyła się 11 lipca 2014 roku.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 4/2017