Niemiecka kampania bałkańska 1941 r.

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Ostatni udany Blitzkrieg

Niemiecki atak na Grecję i Jugosławię wiosną 1941 r. był jedną z najbardziej kontrowersyjnych kampanii Hitlera i ostatnim akordem Blitzkriegu, który zakończył się operacyjnym sukcesem. Ze strategicznego punktu widzenia jednak odciągnięcie niemieckich sił i zasobów do ratowania sytuacji na Bałkanach miało o wiele większe dalekosiężne konsekwencje. Ta mało znana kampania była jedną z małych cegiełek, które w wymiarze strategicznym przyczyniły się do ostatecznej klęski III Rzeszy.

Jugosławia i Grecja przed II wojną światową były mało znaczącymi państwami na peryferiach południowo-wschodniej Europy. Oba przez wiele setek lat pozostawały pod panowaniem Imperium Otomańskiego. Serbia, która dała początek późniejszej Jugosławii, wyzwoliła się z okopów tureckiej okupacji w latach 1804-1817, Grecja zaś wywalczyła niepodległość w latach 1821-1830. W czasie I wojny bałkańskiej, w latach 1912-1913, Grecja odbiła od Imperium Otomańskiego kolejne ziemie, w przeszłości należące do Grecji, Macedonię i Epir. W I wojnie światowej Grecja udziału nie brała. W 1922 r. Grecja przegrała drobne starcie z Turcją, o co obwiniono króla Konstantyna I Greckiego, więc gdy zmarł on w 1923 r., w marcu 1924 r. proklamowano II Republikę Grecką. Było to jednak bardzo niestabilne państwo, targane zamachami stanu i częstymi zmianami rządów. Ostatecznie, w wyniku kolejnego zamachu stanu, jesienią 1935 r. gen. Georgios Kondylis ogłosił się Regentem, po czym w listopadzie tego roku przywrócono monarchię – na króla Grecji ponownie koronowano Jerzego II Greckiego. Pozostawał on królem Grecji do swojej śmierci w 1947 r. Jednocześnie premierem rządu greckiego w 1936 r. został emerytowany generał, zwolennik monarchii, Ioannis Metaxas. Sprawował on swój urząd aż do swojej śmierci w styczniu 1941 r.

Od 1923 r. datuje się przyspieszenie rozwoju greckiej gospodarki. Zaczęto rozbudowę infrastruktury drogowej i kolejowej, modernizację portów i miast, głównie w formie zamówień publicznych. Jednocześnie zmniejszono wysokie dotąd nakłady na wojsko, uznano bowiem, że po upadku Imperium Otomańskiego głównie niebezpieczeństwo minęło. Grecja przyjęła politykę neutralności, nie wysuwając wobec nikogo żadnych roszczeń. Przemysł i jego produkcja rozwijały się jednak powoli, Grecja nadal była głównie krajem rolniczym, choć stopniowo rozwijała się też turystyka, to nie była ona jednak tak rozpowszechniona jak obecnie. Grecję poważnie dotknął kryzys gospodarczy z połowy lat trzydziestych, co spowolniło rozwój kraju. Państwo to było jednak ważne z punktu widzenia możliwości kontrolowania wschodniej części Morza Śródziemnego, czyli żeglugi zmierzającej do krajów Lewantu i w kierunku Kanału Sueskiego. Ponadto kontrola nad całymi Bałkanami chroniła rumuńskie pola naftowe, co z punktu widzenia państw Osi również miało niezwykle istotne znaczenie.

Jugosławia była jeszcze młodszym państwem. Jej korzenie sięgają powstania Królestwa Serbii, wyzwolonego spod otomańskiego panowania w wyniku krwawego powstania w latach 1804-1817. Po założeniu własnego państwa w 1817 r., Serbowie walczyli o swoje terytorium aż do 1882 r., stopniowo wyzwalając kolejne ziemie. W tymże roku Serbia stała się królestwem, a pierwszym monarchą został Milan I Obrenowić. Obok rodziło się inne państwo wyzwolone spod otomańskiego panowania, które odzyskało niepodległość w 1908 r. – Bułgaria. Serbia od początku nie miała z nim zbyt dobrych stosunków, ze względu na spory o graniczne terytoria Slawonii. Z drugiej strony był inny przeciwnik – Imperium Austro-Węgierskie, które w 1908 r. zaanektowało Bośnię i Hercegowinę, w znacznej mierze zamieszkałą przez Serbów. W 1912 r., w wyniku I wojny bałkańskiej, Serbia odbiła od Imperium Otomańskiego terytorium Kosowa, włączając je do swoich granic. Wkrótce jednak wybuchła I wojna światowa, a impulsem do jej rozpoczęcia było zamordowanie Arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 r. przez serbskich nacjonalistów. Równo miesiąc później, 28 lipca 1914 r., Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, co zapoczątkowało I wojnę światową. Serbia obroniła się przed austrowęgierskim uderzeniem, ale odbyło się to olbrzymim kosztem, państwo to poniosło bowiem największe straty ludzkie w przeliczeniu na liczbę obywateli spośród wszystkich państw biorących udział w I wojnie światowej.

Po zakończeniu wojny Serbia zdołała nakłonić ziemie wyzwolone spod panowania austrowęgierskiego do podpisania Unii i 1 grudnia 1918 r. powstało Królestwo Serbii, Chorwacji i Słowenii (SHS), w skład którego, poza wymienionymi, weszła też Bośnia i Hercegowina uwolniona spod austriackiego panowania oraz Czarnogóra, która zjednoczyła się z Serbią w listopadzie 1918 r. Regentem, a później królem nowego państwa SHS został Aleksandar I Karađorđević (Karadziordziewić). Nowe państwo miało liczne spory z sąsiadami i jego granice kształtowały się często w wyniku negocjacji i plebiscytów. Włochom przypadła na przykład północna Dalmacja, z półwyspem Pula (po włosku Pola), miastem Rijeka (po włosku Fiume) i miastem Zadar (po włosku Zara). Dziś są to najczęściej uczęszczane turystyczne regiony Chorwacji położone nad Adriatykiem. Część Słowenii także pozostała w rękach nowej Austrii, pretensje do Sławonii zaś rościły sobie Węgry, a do Macedonii (znalazła się w granicach Serbii) – Bułgaria.

Bezpośrednio po powstaniu nowe Królestwo SHS było państwem bardzo słabo rozwiniętym, 3 ludności zajmowało się rolnictwem i hodowlą. W dodatku było to państwo politycznie niestabilne, w którym różnym antagonizmom politycznym pomiędzy partiami i ugrupowaniami towarzyszyły też antagonizmy narodowościowe. W końcu 6 stycznia 1929 r. Król Aleksander I zawiesił konstytucję i przejął dyktatorską władzę w kraju, zmieniając nazwę państwa na Królestwo Jugosławii. Wydarzenia te zbiegły się w czasie z początkiem wielkiego kryzysu ekonomicznego na świecie.

9 października 1934 r. Król Aleksander I został zamordowany w Marsylii przez separatystę chorwackiego Veličko Kerina (znanego też pod pseudonimem Wlado Czernozemski), w związku z czym tron po nim przejął o wiele mniej charyzmatyczny młodszy kuzyn, Paweł II Karadziordziewić. Wewnętrzne spory nasiliły się, choć jednocześnie odnotowano pewien rozwój gospodarczy kraju, powstawały zakłady przemysłowe i drogi.

Oba kraje nie miały wielkiego znaczenia z punktu widzenia zasobów, przemysłu, infrastruktury. Większe znaczenie miało ich położenie, a szczególnie Grecji, zarówno z punktu widzenia strategii ofensywnej (kontrola wschodniej części Morza Śródziemnego), jak i defensywnej (ochrona rumuńskich pól naftowych).

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 3/2013

Wróć