Niemiecka dywizja pancerna wz. 1944

Gdy mowa jest o niemieckich siłach zbrojnych czasu II wojny światowej – Wehrmachcie – najczęściej używa się dla opisu związków taktycznych jego Wojsk Lądowych – Heer – słowa „dywizja”. To dywizje – piechoty, pancerne, grenadierów pancernych czy też inne z szerokiego zbioru tego typu związków w niemieckich siłach zbrojnych – stanowiły kościec korpusów i armii, a zatem związków operacyjnych Wojsk Lądowych. Istotnie, przez większość istnienia Wehrmachtu niemiecka doktryna preferowała właśnie dywizje, jako podstawowy typ związku taktycznego, na plan dalszy spychając brygady. Cechą charakterystyczną nazistowskiej armii był jej ciągły rozwój – od niewielkiej, liczącej 10 dywizji Reichswehry do potężnego Wehrmachtu o sile kilkuset dywizji. Stąd niemieckie dywizje stale ewoluowały i nawet dla jednego tylko typu – np. dywizji piechoty – istniało wiele odmiennych wzorów organizacyjnych, uzależnionych od czasu, celu i miejsca formowania danego związku taktycznego. Podobnie było z elitą Heer, dywizjami pancernymi. Już u zarania wojny istniały pomiędzy poszczególnymi dywizjami pewne różnice, które z czasem – gdy wciąż tworzono nowe dywizje pancerne i reorganizowane już istniejące – ulegały dalszemu pogłębieniu. Niemniej w latach 1941-1944 istniał pewien ogólny wzorzec, do którego starano się dopasować wszystkie związki. Zakładał on istnienie w ramach dywizji jej dowództwa, jednego pułku pancernego, dwóch pułków strzelców (nazwanych potem grenadierami pancernymi), pułku artylerii, grupy samodzielnych batalionów oraz służb. Ten schemat przetrwał niemal do końca wojny i dopiero u schyłku 1944 roku oraz w 1945 roku, wobec beznadziejnej już sytuacji, pojawiły się twory o nieco innym charakterze (kwestie te omówione zostały w artykule „Za pięć dwunasta – niemieckie wojska pancerne na przełomie 1944 i 1945 r.” – Nowa Technika Wojskowa, Numer Specjalny 9). Pomimo ogólnie przyjętego kanonu, niemieckie dywizje środkowego i schyłkowego okresu wojny potrafiły bardzo różnić się od siebie. Wynikało to z rzeczywistych odstępstw od przyjętych rozwiązań etatowych. Jednak nie tylko. Kluczem do zrozumienia niemieckiej różnorodności jest tu zwrócenie uwagi na oddziały i pododdziały, z których składała się każda dywizja. Ich etaty również poddawane były stałym modyfikacjom. W efekcie w Wehrmachcie trudno było znaleźć nie tylko dwie identyczne dywizje pancerne, ale nawet dwa identyczne pułki pancerne lub grenadierów pancernych. Czasem sprowadzało się to do innego typu etatu sztabu czy kompanii zabezpieczenia, ale jednak te różnice istniały. Pomimo tego centrala – OKH – starało się nadać swym dywizjom wspólny profil, rozumiany, jako podobna liczebność, siła i przebojowość, akceptując przy tym mnogość rozwiązań szczegółowych. W niemieckiej dywizji pancernej, jak zresztą każdej innej dywizji, wojennym etatem wyjściowym, w języku niemieckim Kriegsetat, był etat szczebla kompanii lub wręcz plutonu. Osobny etat – Kriegsstärkennachweisung (skrót KStN) – dosłownie „wykaz siły bojowej”, miał każdy z pododdziałów. Oddział wielkości batalionu tworzono poprzez dodanie do siebie szeregu pododdziałów – sztabu, kompanii sztabowej, kilku kompanii liniowych oraz formacji zabezpieczenia. Wszystkich wystawianych w oparciu o własne Kriegsstärkennachweisung. Następnie własny etat miało dowództwo pułku i samodzielne – w ramach tegoż pułku – kompanie wsparcia i służby zabezpieczenia. Dalej dowództwo dywizji oraz dywizyjne oddziały wsparcia i zabezpieczenia też powstawały na podstawie określonych etatów. Efekt końcowy – dywizja pancerna – był zatem zbiorem różnorodnych oddziałów i tworzących je pododdziałów, wszystkich z własnymi etatami. Dlatego dla poznania siły określonej niemieckiej dywizji nie wystarczyło ustalić ilości oraz typu posiadanych przez nią pułków, ale także posiąść wiedzę o etatach i realnej sile wszystkich jej oddziałów oraz pododdziałów. Jak łatwo się domyśleć, na realnym polu walki, gdy mieszają się ze sobą różne jednostki w ramach przygodnych grupach taktycznych, rzeczywista struktura związków bywa mocno zagmatwana. W Wehrmachcie nakładała się na to jeszcze niezwykła różnorodność samych tylko struktur organizacyjnych, w latach 1943-1945 czyniąc niemieckie siły zbrojne bodaj najbardziej niespójnymi wewnętrznie i chaotycznymi ze wszystkich armii mocarstw.


Dywizja pancerna roku 1944
W niniejszym materiale zostanie przedstawiona struktura organizacyjna wedle rozkazu z 3 sierpnia 1944 roku, na temat oczekiwanego, modelowego etatu dla dywizji pancernej Wojsk Lądowych Wehrmachtu. Jest to wykaz teoretyczny, ale wobec ogólnego zagmatwania niemieckich struktur organizacyjnych, pokazuje on oczekiwania niemieckiego kierownictwa, co do formuły dywizji pancernej w decydującym okresie II wojny światowej. Pomimo stosunkowo późnego zatwierdzenia, tzw. dywizja pancerna wz. 1944 była jedynie korektą dla dywizji pancernej roku 1943 z poprawkami z jesieni 1943 i wiosny 1944 roku (nowe etaty oddziałów i pododdziałów) i w pewnej mierze ma charakter reprezentatywny dla większości dywizji pancernych z tego właśnie okresu. Etat wz. 1944 to z jednej strony ewolucja już wcześniej przyjętych rozwiązań, uwzględnienie nowych doświadczeń wojennych, wprowadzenia do uzbrojenia nowych modeli broni, a jednocześnie próba kompromisu pomiędzy oczekiwaną siłą związku zmechanizowanego a możliwościami przemysłu i zaplecza mobilizacyjnego nazistowskich Niemiec. Ogólne założenia dla dywizji pancernej wz. 1944 były takie same, jak dla dywizji z roku 1943. Różnice dotyczyły kwestii szczegółowych, związanych głównie z redukcją oddziałów logistycznych na szczeblu pododdziałów. Owa redukcja zaplecza została wyróżniona określeniem „freie Gliederung”, które jako skrót „fG” widniała przy większości KStN, a redukcje tego
rodzaju wprowadzono masowo z dniem 1 kwietnia 1944 roku, implementując je od tego momentu do większości nowo formowanych oddziałów. Ogólna struktura organizacyjna dywizji wz. 1944 zakładała funkcjonowanie:

• sztabu dywizji (420 żołnierzy)
• pułku pancernego (2006 żołnierzy)
• pułku grenadierów pancernych (zmechanizowanego – 2287 żołnierzy)
• pułku grenadierów pancernych (zmotoryzowanego – 2219 żołnierzy)
• pułku artylerii pancernej (1451 żołnierzy)
• pancernego dywizjonu rozpoznawczego (945 żołnierzy)
• pancernego batalionu przeciwpancernego (475 żołnierzy)
• ywizjonu przeciwlotniczego (635 lub 607 żołnierzy)
• batalionu saperów (874 żołnierzy)
• batalionu łączności (463 żołnierzy)
• batalionu zapasowego (973 żołnierzy)
• oddziałów zaopatrzeniowych (233 żołnierzy)
• oddziałów transportowych (781 żołnierzy)
• oddziałów remontowych i zabezpieczenia (417 żołnierzy)
• oddziałów sanitarnych (530 żołnierzy)
• poczty (18 żołnierzy).

W przypadku dywizji pancernej wz. 1944 ogólna jej liczebność – 14 727 żołnierzy (w tym 714 Hiwi, czyli pomocników rekrutowanych z jeńców lub mieszkańców podbitych terenów), wynikała właśnie z podliczenia etatów szczegółowych, Kriegsstärkennachweisung, dla poszczególnych pododdziałów.