Niemieckie armaty przeciwpancerne o stożkowym przewodzie lufy
- Schwere Panzerbüchse 41
- 4,2 cm Panzerjägerkanone 41
- 7,5 cm Panzerjägerkanone 41
Tomasz Nowakowski
W poprzednich numerach „Poligonu” pojawiały się wzmianki o niemieckich armatach przeciwpancernych o stożkowym przewodzie lufy. W latach II wojny światowej, ze względu na swe osiągi, mogły one dawać nadzieję na zwiększenie skuteczności niemieckiej obrony przeciwpancernej, ale skomplikowana technologia ich wytwarzania i konieczność stosowania deficytowych surowców już wkrótce spowodowały, że nadzieje te okazały się płonne. Łącznie wyprodukowano ok. 3460 takich armat o kalibrach 28/20 mm, 42/28 mm i 75/55 mm, jednak dwa ostatnie działa trafiły do jednostek bojowych w zaledwie 317 i 150 egzemplarzach. Jedynie schwere Panzerbüchse 41 wyprodukowano w większej liczbie, bo aż 2979 sztuk. Na dodatek z powodu braku surowców szybko zaczęło brakować do nich amunicji, przez co nie odegrały spektakularnej roli w zwalczaniu broni pancernej przeciwników III Rzeszy. Ponieważ działa te nadal pozostają mało znane polskim czytelnikom, warto przybliżyć ich historię.
Dzieje pewnego patentu
W 1903 r. Karl Puff zgłosił w berlińskim Urzędzie Patentowym wynalazek polegający na zastosowaniu w broni palnej stożkowego przewodu lufy. Wynalazek miał być wykorzystywany głównie w broni strzeleckiej. Jednakże mimo uzyskania w 1907 r. patentu, brak było zainteresowania nowym rozwiązaniem technicznym. Niewątpliwie do wstrzymania dalszych prac przyczynił się też wybuch I wojny światowej, kiedy to trzeba było pokryć olbrzymie zapotrzebowanie na sprawdzone, klasyczne wzory karabinów powtarzalnych. Być może idea wynalazku Puffa zainspirowała kolejnego niemieckiego wynalazcę, Hermanna Gerlicha, który w latach 20. przystąpił do budowy karabinu o stożkowym przewodzie lufy i pod koniec 1928 r. opracował technologię wytwarzania takiej broni, przedstawiając pierwsze jej egzemplarze.
Jak zapisano w udzielonym patencie, istotą wynalazku była broń palna z pociskiem, wyróżniająca się konstrukcją lufy, której przewód przynajmniej na części drogi pocisku zwężał się lub też światło przewodu lufy mierzone pomiędzy polami gwintu ulegało stopniowemu zmniejszeniu, a pocisk miał pierścienie prowadzące wykonane z miękkiego i ulegającego deformacji materiału, które podczas przechodzenia pocisku przez lufę wciskane były do znajdujących się za pierścieniami wgłębień. Mimo opisania w patencie co najmniej kilku możliwych rozwiązań konstrukcji lufy, Gerlich uznał za najbardziej optymalne wprowadzenie specjalnej, przypominającej klin, konstrukcji gwintu na pierwszym odcinku przewodu lufy, zaraz za komorą nabojową. W preferowanym rozwiązaniu średnica przewodu lufy zmniejszała się stopniowo na odcinku mniej więcej 2/3 jej długości, a pozostała część miała już stałą nominalną średnicę na całej długości. Nie zaznaczy to, że w zgłoszeniu patentowym Gerlich nie opisał innych możliwych wariantów, w tym z niegwintowanym odcinkiem przewodu lufy lub zwężającym się tylko końcowym odcinkiem przewodu lufy. Taki stożkowy przewód lufy wymagał opracowania specjalnej amunicji, a dokładnie odpowiedniej konstrukcji pocisku. Pierwotna idea wynalazcy zakładała jego wykonanie w kształcie przypominającym w przekroju trzy nałożone na siebie stożki, których miękkie krawędzie podczas przechodzenia pocisku przez lufę miały być wciskane do znajdujących się za nimi wgłębień – w tym zakresie konstruktor uzyskał potem wsparcie zakładów amunicyjnych RWS (Rheinisch-Westfälische Sprengstoff AG). Właśnie tam powstawała amunicja do kolejnych prototypów, a przez pewien czas tworzono komercyjnie produkowaną amunicję nazwaną .280 Halger. Była ona wytwarzana do jedynej produkowanej broni strzeleckiej wg pomysłu Gerlicha, jaką w pewnych ilościach sprzedawano na rynku cywilnym. Co ciekawe, scalanie tej amunicji, ze względu na zwiększony ładunek miotający, następowało ręcznie, co bardzo zwiększało koszt jej wytwarzania.
Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 4/2016