Niemieckie statki pasażersko-towarowe typu Barbarossa

Jacek Jarosz

Choć zbudowane dla dwóch niemieckich armatorów, służbę kończyły pod siedmioma innymi banderami. Na ich losy wpływ miała przede wszystkim I wojna światowa. Omówione w tym artykule liniowce po zbudowaniu należały do największych jednostek pasażersko-towarowych na świecie. Mogły przewozić spory ładunek towarów oraz nawet ok. 3000 pasażerów.

Długa seria

Na przełomie XIX i XX w. trzy niemieckie stocznie wybudowały dla dwóch wiodących armatorów Cesarstwa Niemieckiego (Deutsches Kaiserreich) serię 11 liniowców pasażersko-towarowych, określanych od nazwy formalnie pierwszego jako typ Barbarossa. Chociaż stępka pod prototyp została położona jako pierwsza, to jednostkę tę wodowano i ukończono jako drugą, po bliźniaczym liniowcu Friedrich der Grosse.Według pierwotnych planów pierwszą jednostką typu miał byćBremen /II/, przy którym jednak w czasie budowy wystąpiły spore opóźnienia.

Jednostki wodowano w latach 1896–1901, a ukończono je w latach 1896–1902. Pomimo teoretycznej przynależności do jednego typu trzy z nich dość wyraźnie (szczególnieo sporo większej pojemności i długości Grosser Kurfürst,czasami określany jako rozwinięcie typu Barbarossa) pod względem parametrów technicznych odbiegały od pozostałych, co jest zwykle niespotykane przy budowie jednostek seryjnych. Grosser Kurfürst, Moltke oraz Blücher zaliczane są jednak powszechnie do typu Barbarossa. Jednostki powyższe należały do tzw. klasy kombinowanej, przystosowanej do obsługi różnych linii (australijskiej, dalekowschodniej i nowojorskiej).

Sześć statków powstało w stoczni AG Vulcan w Szczecinie-Drzetowie (Stettin-Bredow), trzy – w Blohm & Voss w Hamburgu, a dwa – w Schichau w Gdańsku. Siedem jednostek wybudowano dla przedsiębiorstwa żeglugowego z Bremy – Norddeutscher Lloyd (NDL), cztery zaś – dla hamburskiego armatora (Hamburg-Amerika Linie [HAPAG]), przy czym ten drugi po pewnym czasie odstąpił pierwszemu statek o nazwie Kiautschou. Generalnie statki obsługiwały pasażerskie linie żeglugowe, a dwa z nich odbywały także rejsy wycieczkowe (Grosser Kurfürst i Blücher). Wszystkie pływały na trasie nowojorskiej, wyruszając na nią zarówno z portów niemieckich, jak i śródziemnomorskich. Po pięć statków obsługiwało linię dalekowschodnią (König Albert, Prinzess Irene, Hamburg /I/, Kiautschou i Moltke) oraz trasę australijską (Friedrich der Grosse, Barbarossa, Bremen /II/, Königin Luise i Grosser Kurfürst). Pojedyncze statki operowały zarówno na linii południowoamerykańskiej (Blücher), jak i środkowoamerykańskiej (Karlsruhe /II/ [eks-Bremen /III/, eks-Prinzess Irene]). Podczas rejsów na linii australijskiej i dalekowschodniej liniowce przepływały przez Kanał Sueski, w swoim czasie jako największe jednostki regularnie z niego korzystające. Specjalnie dla nich też kanał ten pogłębiono, a jako pierwszy po zakończeniu związanych z tym prac przepłynął nim Bremen /II/. Generalnie statki w sezonie wiosenno-letnim obsługiwały linię nowojorską, a w jesienno-zimowym – australijską i dalekowschodnią. W 1904 r. niezadowolony z wyników ekonomicznych linii dalekowschodniej HAPAG postanowił się z niej wycofać – Hamburg /I/ przeszedł na linię północnoatlantycką, a Kiautschou trafił do konkurencyjnego NDL w zamian za kilka frachtowców.

W sierpniu 1914 r. pięć liniowców zostało internowanych w Stanach Zjednoczonych (Friedrich der Grosse, Barbarossa, Grosser Kurfürst, Prinzess Irene i Hamburg /I/), dwa we Włoszech (König Albert i Moltke) oraz po jednym w Brazylii (Blücher) i na Filipinach (Prinzess Alice, czyli eks-Kiautschou). Dwóm statkom udało się uniknąć internowania, ponieważ podczas rozpoczęcia działań wojennych przebywały w Niemczech, gdzie je odstawiono(Königin Luise i Bremen /II/).

Wszystkie przetrwały cztery lata wojny, ale pod banderą niemiecką pływał już tylko jeden (Prinzess Irene jako Bremen /III/ i następnie Karlsruhe /II/). Historia poszczególnych jednostek kończyła się w okresie międzywojennym, przy czym jedna stała się ofiarą pożaru w 1922 r. (Friedrich der Grosse jako City of Honolulu /I/), a pozostałych 10 złomowano w latach 1924–1937.

Opis techniczny

Statki miały typowe dla przełomu XIX i XX w. sylwetki o kadłubach z prostymi dziobnicami i nawisającymi rufami. Skrzyniowate nadbudówki zwieńczone były dwoma średniej wielkości, lekko pochylonymi w tył kominami, wokół których rozmieszczono kilka sporej wielkości nawiewników. Mniejsze nawiewniki umiejscowiono na pokładzie dziobowym i rufowym oraz w tylnej części nadbudówki. Przed i za nadbudówkami znajdowały się dwa pojedyncze, lekko pochylone w tył palowe maszty, z których każdy posiadał po dwie pary bomów ładunkowych obsługujących dziobowe i rufowe ładownie, których w sumie było osiem (po cztery na dziobie i rufie).

Wnętrze kadłuba podzielono na 13 przedziałów wodoszczelnych, rozdzielonych 12 pełnymi grodziami poprzecznymi. Zwykle na pokładach łodziowych liniowce posiadały od sześciu do siedmiu par łodzi ratunkowych, przy czym ustawiano je także parami na samej rufie oraz na wysokości obu masztów. Już jako transportowce wojska statki wyposażono w sporą liczbę tratw ratunkowych, które zwykle w różnych konfiguracjach montowano na bocznych ścianach nadbudówek. We wnętrzu ich kadłubów zaprojektowano po cztery ciągłe pokłady (od góry oznaczane literami B, C, D i E), w nadbudówce zaś znajdowały się kolejne trzy (od góry – łodziowy, spacerowy i A).

Podczas pierwszego okresu służby u dwóch niemieckich armatorów kadłuby malowano na czarno, nadburcia i nadbudówki – na biało, natomiast kominy miały barwy armatorskie. Hamburg /I/w okresie pełnienia funkcji jachtu cesarskiego był malowany na biało. Jako amerykańskie transportowce wojska statki pływały całe szare, jednak zdarzał się też wielobarwny kamuflaż. Hamburg /I/ jako Red Cross malowany był na biało z szerokim ciemnym pasem na kadłubie na wysokości kluz kotwicznych oraz krzyżami na obu kominach. König Albert jako włoski statek szpitalny Ferdinando Palasciano był cały biały z elementami czerwonymi – pasem na burcie oraz krzyżami na kominach. Friedrich der Grosse jako amerykański City of Honolulu /I/ miał biały kadłub.

Podczas służby jako transportowce amerykańskiego wojska liniowcom montowano dość silne uzbrojenie obronne, na które składały się armaty kalibrów 152 mm i 76 mm, działa jednofuntowe (czyli strzelające pociskami o masie dochodzącej prawie do 0,5 kg) oraz od jednego do dwóch karabinów maszynowych. Przykładowo Barbarossa jako Mercury i Hamburg /I/ jako Powhatan uzbrojono w: cztery armaty kal. 152 mm, dwa działa jednofuntowe i dwa km, Prinzess Irene jako Pocahontas zaś otrzymała: cztery armaty kal. 152 mm, dwie armaty kal. 76 mm, trzy działa jednofuntowe i jeden km.

Statki miały pojemność sięgającą od 10 531 do 13 182 BRT, z czego trzy największe (Grosser Kurfürst, Moltke i Blücher)– od 12 334, pozostałe zaś – nie więcej niż 10 911 BRT. Ich wyporność wynosiła od 9700 do 11 100 DWT, przy czym w przypadku największej jednostki (Grosser Kurfürst) wartość ta dochodziła do 12 400 DWT. Długość całkowita liniowców sięgała od 158,45 do 177,05 m, z czego dwóch najkrótszych (König Albert i Hamburg /I/) – od 158,45 do 158,50 m, najdłuższej (Grosser Kurfürst) – 177,05 m, natomiast pozostałych – od 165,80 do 167,06 m. Długość całkowita Bremena /II/ w wyniku modernizacji wzrosła o nieco ponad 8 m. Szerokość statków sięgała od 18,30 do 18,99 m, przy czym trzech najszerszych (Grosser Kurfürst, Moltke i Blücher)– od 18,88 do 18,99 m, pozostałych zaś – od 18,30 do 18,45 m. Zanurzenie pustych jednostek wynosiło od 7,90 do 9,10 m, natomiast maksymalne – od 10,38 do 10,94 m, z czego trzech (Grosser Kurfürst, Moltke i Blücher) – od 10,84 do 10,94 m, natomiast pozostałych – od 10,38 do 10,64 m.

Liniowce były napędzane dwoma sześciocylindrowymi maszynami parowymi poczwórnego rozprężania, produkowanymi przez budujące je stocznie. Normalna moc siłowni wynosiła od 6900 do 8250 KM, maksymalna zaś – od 7900 do 9900 KM. Statki posiadały od 24 do 36 kotłów parowych, których łączna powierzchnia palenisk wynosiła od 1836 do 2399 m². Prędkość normalna sięgała od 14,4 do 16 w., maksymalna natomiast – od 15 do 16,7 w. Siłownia pracowała na dwie śruby napędowe. Przy wynoszącej 10 w. prędkości marszowej dystans z Cherbourga do Nowego Jorku pokonywano zwykle w ciągu dziewięciu dni. Dwie jednostki – Grosser Kurfürst jako City of Los Angeles i Kiautschou jako City of Honolulu /II/ – w latach 1924–1925 otrzymały nowy napęd turbinowy o mocy 11 000 KM, co pozwalało im uzyskiwać prędkość maksymalną dochodzącą do 17 w.

Statki typu Barbarossa mogły zabierać na swoje pokłady od 1995 do 3189 pasażerów, którzy podróżowali w klasach kabinowych – I, II i III oraz w międzypokładach, określanych także jako klasa IV. Po przystosowaniu do roli transportowców wojska po przejęciu ich przez USA mogły przewozić nawet powyżej 3000 żołnierzy, a na Friedrich der Grosse jako Huronie udokumentowano nawet 3400.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 1-2/2025