Niszczyciele z Malty – od operacji „Stoneage” do zajęcia Trypolisu
Wojciech Holicki
8 kwietnia 1941 roku dowodzący Flotą Śródziemnomorską adm. Andrew Cunningham wydał rozkaz wysłania na Maltę zespołu jednostek nawodnych, którego główną misją będą ataki na statki z zaopatrzeniem dla wojsk Osi. Zdążył on odnieść duży sukces, ale katastrofalny przebieg kampanii greckiej sprawił, że już 21 maja musiał opuścić La Valettę. Drugi zespół uderzeniowy, znany jako Force „K”, bazował na oblężonej wyspie przez pół roku od października, a jego doskonałą passę zakończyło już w grudniu wpadnięcie okrętów brytyjskich na zagrody minowe pod Trypolisem. Kolejny dotarł na Maltę niecały rok później i pierwsze dwa miesiące jego działań bojowych zostaną opisane poniżej.
Gdy Cunningham wydawał wspomniany rozkaz, oddziały brytyjskie w Afryce Północnej były w pełnym odwrocie pod naciskiem jednostek gen. Rommla, a od dwóch dni trwała niemiecka inwazja na Jugosławię i Grecję, w związku z czym zelżały naloty na Maltę. Przydzielone do zespołu cztery niszczyciele zostały oderwane od zadań eskortowych i po wyjściu z bazy w zatoce Suda na Krecie dotarły do La Valetty o świcie 11 kwietnia. Były nimi dwie jednostki typu J[i], flagowy Jervis i Janus oraz dwie typu Tribal[ii], Mohawk i Nubian. Te drugie miały już na koncie duży sukces, należąc do zespołu, który w nocy 12 listopada 1940 roku zatopił wszystkie cztery statki konwoju przechwyconego w cieśninie Otranto i uszkodził jednostki eskorty. W komplecie wzięły natomiast udział w zwycięskiej bitwie pod Matapanem i 29 marca 1941 roku Jervis dobił torpedami uszkodzony krążownik ciężki Zara, a wspólnie z Nubianem bliźniaczą Polę.
W nocy 16 kwietnia, po nieudanych wypadach, maltański zespół przechwycił i rozgromił koło Wysp Karkanna konwój, zatapiając wszystkich pięć włoskich statków oraz dwa spośród trzech eskortujących je niszczycieli, Baleno i Luca Tarigo. Ceną za ten sukces była utrata storpedowanego przez Tarigo Mohawka. Krótko potem, w nocy z 23 na 24 zreorganizowany zespół (utracony okręt i Nubiana zastąpiły Juno i Jaguar) posłał na dno napotkany przypadkiem krążownik pomocniczy Egeo (3311 BRT), ale „fajerwerki” ostrzegły konwój, który miał przechwycić. Przejęcie pałeczki przez sześć niszczycieli 5. Flotylli i krążownik lekki Gloucester nie przyniosło sukcesów, 2 maja natomiast zespół utracił Jerseya, który wpadł na minę magnetyczną w wejściu do La Valetty. Opuścił Maltę 21 maja, gdy zaczął się liczyć każdy okręt, który mógłby wziąć udział w odpieraniu nieuchronnej inwazji na Kretę.
[i] Osiem jednostek (jedna flotylla), których budowę rozpoczęto w drugiej połowie 1937 roku. Nieco mniejsze i tańsze od Tribali, o zdecydowanie silniejszym uzbrojeniu torpedowym i nowej konstrukcji (tak udanej, że oparto na niej kolejne typu brytyjskich niszczycieli), z tylko dwiema kotłowniami, stąd jako pierwsze miały jeden komin. Podstawowe dane techniczno-taktyczne: wyporność standardowa 1760-1773 t, pełna 2330-2384 t, długość całkowita kadłuba 108,6 m, prędkość maks. 36 w., zasięg 5500 Mm/15 w., pierwotne uzbrojenie: 6 armat kal. 120 mm (3×II), 4 działka kal. 40 mm (1×IV), kaemy plot., 10 wt kal. 533 mm (2×V).
[ii] Największe niszczyciele Royal Navy, o maksymalnej wyporności standardowej dopuszczonej przez traktaty (1850 t), budowane od 1936 roku w reakcji na m.in. japoński typ Fubuki, z wyjątkowo silnym uzbrojeniem armatnim i słabszym torpedowym, o nazwach wojowniczych ludów i plemion (stąd Tribal, ang. plemienny). Mohawk i Nubian należały do pierwszej grupy ośmiu tych jednostek, z programu z 1935 roku. Podstawowe dane techniczno-taktyczne: wyporność pełna ok. 2500 t, długość całkowita kadłuba 114,9 m, prędkość maks. 36 w., zasięg 5700 Mm/15 w., pierwotne uzbrojenie: 8 armat kal. 120 mm (4xII), 4 działka kal. 40 mm (1×IV), kaemy plot., 4 wt kal. 533 mm (1×IV). Stanowisko armatnie „Y” (rufowe na nadbudówce) było zastępowane przez stanowisko uniwersalnych armat kal. 102 mm (1×II).
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 2/2025