Nosiciel rakiet Tupolew Tu-22M3M: rosyjski demonstrator siły u progu modernizacji [2]

Marek Furtak

16 sierpnia 2018 roku na terenie zakładów KAZ im. S.P. Gorbunowa w Kazaniu nastąpiła uroczysta prezentacja pierwszego prototypu głęboko zmodernizowanego bombowca strategicznego Tupolew Tu-22M3M (izdielije 45.03M). Program dotyczy nie tylko zmian w obrębie samej platformy lotniczej, ale również systemów uzbrojenia przeznaczonych dla tego bombowca, co prezentujemy w poniższej, drugiej już części artykułu.

Uzbrojenie

Gwałtowny rozwój uzbrojenia rakietowego klasy powierzchnia–powierzchnia o różnym przeznaczeniu powoduje, że samoloty Tu-22M3M, pod warunkiem przeprowadzenia przemyślanej modernizacji ciągle mogą odegrać istotną rolę jako skuteczna broń o różnorodnym zastosowaniu w arsenale Federacji Rosyjskiej. W ten sposób żywot Tu-22M3 – samolotu w dużej mierze unikalnego, o czterdziestoletniej historii, zostałby efektywnie przedłużony. Niemniej, o ile w ciągu kolejnych lat proces modernizacji awioniki, mimo rewizji, powoli postępował, o tyle kwestia modyfikacji zasadniczego uzbrojenia Tu-22M3M notorycznie napotykała na nowe komplikacje.

Ponieważ rozwijane od lat pociski Ch-22 rozlicznych wersji – główna broń Tu-22M3 – ciągle znajdowały się w uzbrojeniu, nieustannie próbowano podjąć działania zmierzające do ich udoskonalenia. Na ten moment bazowym systemem uzbrojenia niezmiennie pozostaje kompleks rakietowy K-22N z systemem sterowania SUW Płaneta oraz kontroli uzbrojenia SURO U001, z rakietami Ch-22N (w tym Ch-22NA), jak również wcześniejszej modyfikacji Ch-22M (Ch-22MA i MP). Producent pocisków utrzymuje, że ich maksymalna prędkość może wynosić Ma 5–6, maksymalny pułap 90 km, a zasięg do 570–600 km. Niemniej te osiągi nie mogą być uzyskiwane równocześnie, przekładowo maksymalna prędkość, zapewne m.in. ze względu na rozgrzewanie się kadłuba rakiety, może być utrzymywana przez najwyżej 70 sekund, a największy pułap osiąga się kosztem krótszego zasięgu. Nie są też jasne zasady pracy układu naprowadzania, a także czy dystans przekraczający 500 km może być pokonywany np. wyłącznie przez pociski kierowane w sposób programowy. Praktyczny zasięg tej broni wynosi w związku z tym zapewne 360–400 km, co jest wartością całkiem dużą, ale nie w każdym przypadku. Gdy celem rażenia są takie cele jak zgrupowanie bojowe okrętów wojennych US Navy zasięg może być już niewystarczający, zważywszy na fakt ewentualnej silnej ochrony myśliwskiej w podanej strefie wokół grupy lotniskowca, co – ponownie – wymusza na załogach bombowców przynajmniej zastosowanie bardziej wyszukanego profilu lotu dla pomyślnego odpalenia rakiet.

W kontekście Tu-22M3M (izdielije 45.03M) od lat mowa o nowej, zaawansowanej modernizacji rakiet tego typu: Ch-32. Pocisk ten, prace nad którym rozpoczęto w biurze MKB Raduga (obecnie część koncernu KTRW; Korporacija Takticzeskoje Rakietnoje Worużenije), stanowi kolejne, dalsze rozwinięcie rodziny Ch-22. W projekcie zakładano wymianę silnika na bardziej ekonomiczny, zastosowanie nowej, aktywnej głowicy radiolokacyjnej, doskonalszego układu INS i bazy elementowej; skończywszy na mniejszej, penetrującej części bojowej. Jednocześnie opracowywana już od przeszło dwudziestu lat rakieta ma zbliżony kształt i wymiary do jej poprzedniczki. Początkowo program rakiety był w dużej mierze wydzielonym przedsięwzięciem. Jednym z przyjętych założeń było dozbrojenie bombowców Tu-22M3 przy jedynie minimalnych zmianach w systemach samolotu – poprawiona miała być charakterystyka pracy stacji PNA (-B, -D) w zakresie rozdzielczości i odporności na zakłócenia, dokonana modernizacja SURO U001 i zmiany w pokładowym systemie zasilania. Samolot miał zachowa

zdolność do korzystania z całego dotychczasowego spektrum uzbrojenia. Z czasem postanowiono, że integracja pocisku Ch-32 powinna stać się częścią kompleksowego programu modernizacyjnego bombowca. Oczywiście rozpad ZSRR wraz z postępującym po nim kryzysem gospodarczym, który ogarnął wszystkie republiki postradzieckie (w tym Rosję), dotknął także programu Ch-32.

Prace nad pociskiem prowadzono w ramach całościowego programu OKR Potencjał. Rozwijana w ramach tego przedsięwzięcia rakieta Ch-32 otrzymała wewnętrzny indeks GRAU 9A-2362. Przez wiele lat, podobnie jak w przypadku modernizacji nosiciela, historia rozwoju pocisku Ch-32 miała liczne zakręty i narosło wokół niej mnóstwo niewiadomych i nieścisłości. Finansowanie programu pocisku było kilkukrotnie przerywane, co przyczyniało się do mnożenia trudności i opóźnień.

Początkowo rakieta Ch-32 powstała tylko w wersji z głowicą radarową U501, opracowaną przez przedsiębiorstwo CNPO Leniniec przy współpracy z AO Radiopribor, z możliwością aktywnego naprowadzania. Oprócz nowej aktywnej radarowej głowicy samonaprowadzającej, rakieta otrzymała także nowy system sterowania typu K051, opracowany przez MOKB Mars, i nowy elektroniczny system sterowania parametrami pracy silnika. Zmieniła się również trajektoria lotu. Podczas gdy pocisk Ch-22 zbliża się do celu lecąc na wysokości około 22 500 m przy prędkości około 3200 km/h, pocisk Ch-32 porusza się po stromej krzywej balistycznej. W tym zakresie lotu osiąga wysokość od 35 do 40 tys. metrów i leci z prędkość bliską 5400 km/h. Z założenia miało to znacznie utrudnić zestrzelenie pocisku przez okrętowe systemy przeciwlotnicze/przeciwrakietowe. Ponadto powiększony zapas paliwa z nowym napędem i innym profilem lotu zapewniał pociskowi Ch-32 znacząco większy zasięg w porównaniu z ostatnimi wersjami Ch-22 (wzrost z 600 do przeszło 1000 km). Tryb samonaprowadzania aktywowany jest w końcowej fazie lotu.

Według niektórych doniesień (choć nie ma na to dowodów) pierwsze testy komponentów uzbrojenia miano prowadzić w 929. GLIC w Achtubińsku jeszcze do połowy 1998 roku. Oznaczałoby to, że wykonano przynajmniej niewielką partię tych rakiet. W kolejnym roku brak środków skutecznie przeszkodził w kontynuacji programu. Już wkrótce, z powodu bliskiej perspektywy zakończenia żywota technicznego pokaźnej serii zmagazynowanych pocisków Ch-22 (realnie głównej broni utrzymywanych w linii Tu-22M3), w latach 2001–2002 roku powróciło zainteresowanie rakietami Ch-32. Chodziło zarówno o pozyskanie nowych pocisków, jak i przeprowadzenie studium nad możliwością utrzymania i ewentualnej przebudowy posiadanych rakiet Ch-22N. Wstępne plany z 2004 roku przewidywały uruchomienie na małą skalę seryjnej produkcji Ch-32, w kolejnym roku ich produkcja została powierzona zakładom DMZ w Dubnej (Dubieńskij Maszinostrojennyj Zawod). Pierwotne ustalenia mówiły, że zakład miał dostarczyć wstępną partię pocisków najpóźniej w 2007 roku. Niestety dla lotnictwa rosyjskiego, najprawdopodobniej także i ten plan nie zmaterializował się.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 8/2019