Nosiciel rakiet Tupolew Tu-22M3M: rosyjski demonstrator siły u progu modernizacji cz.1
Marek Furtak
Siły Powietrzno-Kosmiczne Federacji Rosyjskiej (Wozduszno-Kosmiczeskie Siły Rossijskoj Fiedieracji, WKS) od kilku ostatnich lat intensywnie przygotowują swoje ciężkie samoloty bombowe dalekiego zasięgu , w tym ciężkie naddźwiękowe nosiciele rakiet Tu-22M3 (izdielije 45.03, w kodzie NATO Backfire-C) do dalszej służby przez kolejne dekady. Powoli, acz systematycznie realizowany jest proces kapitalnego remontu floty oraz czynione są przygotowania do modernizacji, obejmującej zarówno kompleksową wymianę i udoskonalenie systemów bojowych, jak i zwiększenie dokładności systemów celowniczych i nawigacyjnych, a także unowocześnienie wyposażenia kokpitu i warunków pracy załogi. Program modernizacji nosicieli rakiet Tu-22M3 z wielu powodów przez dłuższy czas nie notował znaczących postępów, co więcej, był wielokrotnie zawieszany. Istotny przełom w tej materii nastąpił dopiero 16 sierpnia 2018 roku, kiedy to na terenie lotniska zakładów KAZ (Kazanskij Awiacjonnyj Zawod) im. S.P. Gorbunowa w Kazaniu, w obecności licznych przedstawicieli rosyjskiego przemysłu obronnego, nastąpił uroczysty roll-out pierwszego prototypu głęboko zmodernizowanego bombowca strategicznego Tu-22M3M (izdielije 45.03M).
Zgodnie z zapowiedziami przedstawicieli Zjednoczonej Korporacji Lotniczej (Objediniennaja Awiastroitielnaja Korporacja, OAK), kompleksowa wymiana 80% awioniki wykonywana w ramach programu modernizacji, zapewnić ma skokowe zwiększenie możliwości bojowych, jak również znaczną poprawę dokładności nawigacji, uproszczenie obsługi technicznej i czynności wykonywanych podczas przeglądu przed lotem. Maszyny zostaną wyposażone w nowe systemy awioniczne (komputer pokładowy, radiostacje, systemy rozpoznania); dane w kabinie pilotów prezentowane będą na wielofunkcyjnych wyświetlaczach ciekłokrystalicznych. Samoloty mają zostać przystosowane do przenoszenia nowych środków uzbrojenia. Projekt ma docelowo objąć do 30 samolotów z posiadanej floty, najprawdopodobniej cechujących się najmniejszym stopniem wyeksploatowania.
W obecnej formie Tu-22M3 stanowi zwieńczenie długiej linii rozwojowej naddźwiekowych samolotów bombowych i nosicieli rakiet serii Tu-22 i Tu-22M, przeznaczonych do wykonywania ciężkich uderzeń bombowo-rakietowych na ważne cele naziemne rozmieszczone w strefie operacyjnej przeciwnika. Podporządkowane operacyjnie Lotnictwu Dalekiego Zasięgu (DA) bombowce średniego zasięgu Tu-22M3, powszechnie klasyfikowane są jako nosiciele rakiet i jednocześnie broń o charakterze taktyczno-operacyjnym, a więc nie podlegają klasyfikacji jako bombowce strategiczne. W związku z tym nie były przedmiotem negocjacji rozbrojeniowych w sprawie redukcji strategicznej broni jądrowej. Mimo tego ich osiągi, udźwig uzbrojenia oraz możliwości bojowe są zdecydowanie bliższe bombowcom naddźwiękowym klasy B-1B Lancer, niż uderzeniowym maszynom taktycznym typu F-15E Strike Eagle czy Tornado. Jakby jednak nie spojrzeć, Tu-22M3 stanowią ważne ogniwo rosyjskich sił strategicznych, a ich głównym przeznaczeniem jest wykonywanie uderzeń w bliskim sąsiedztwie granic Rosji. Wobec powyższego, warto przedstawić skomplikowane koleje służby tych samolotów w Siłach Powietrznych Rosji oraz zakręty historii związane z programem ich unowocześnienia i modernizacji, od lat notorycznie notującego znaczne opóźnienia i komplikacje.
Krótko o genezie Tu-22M3
Samolot Tu-22M3 Backfire-C i jego wcześniejsze wersje rozwijane były przez wiele lat pod wpływem masy krytycznej z licznych wniosków płynących z eksploatacji zdecydowanie mniej udanego poprzednika: Tu-22 Blinder (samoliet 105/105A). 28 listopada 1967 roku ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów ZSRR o uruchomieniu programu budowy samolotu o zmiennej geometrii skrzydeł Tu-22M (izdielije AM, 145 lub 45) i kompleksu rakietowego K-22M. Samolot miał być początkowo uzbrojony w jeden pocisk Ch-22 i bomby o masie do 3 ton. Prędkość maksymalną planowano na 2300-2500 km/h, a zasięg w locie z prędkością poddźwiękową - 7000 km. Latem 1969 roku zakończono montaż pierwszego prototypu Tu-22M0 (izdielije 45.00), 30 sierpnia załoga dowodzona przez W. P. Borisowa dokonała jego oblotu. W krótkim czasie zbudowano dziewięć kolejnych Tu-22M0, z których sześć przeznaczono do badań fabrycznych trwających od września 1969 do lutego 1970 roku. Ich rezultaty, mimo że lepsze w zestawieniu z poprzednikiem, nadal okazały się niezadowalające: uzyskano zasięg maksymalny z prędkością naddźwiękową równy 4140 km, prędkość maksymalną 1530 km/h, długość rozbiegu 2600 m.
Kolejną wersją był Tu-22M1 (izdielije 45.01) oblatany 28 lipca 1971 roku. Samolot otrzymał silniki NK-22 oraz zainstalowano nowy automatyczny system sterowania ABSU-145. Samolot był już przystosowany do przenoszenia dwóch pocisków Ch-22 i 12 ton bomb. Zbudowano łącznie 10 egzemplarzy Tu-22M1, z których cztery wykorzystywano do prób systemu ABSU-145, określenia charakterystyk lotno-technicznych, badań zespołu napędowego oraz sposobów użycia uzbrojenia bombowego i obronnego. Próby kontynuowano do 1975 roku, w ich trakcie uzyskano zasięg w locie z prędkością poddźwiękową 5000 km, zaś naddźwiękową 1560 km. Osiągnięto maksymalną prędkość 1660 km/h, a długość rozbiegu skróciła się do 2300 m. Następnym wariantem był Tu-22M2 (izdielije 45.02) oblatany 7 maja 1973 roku, który jako pierwszy skierowano w dużych partiach do jednostek Lotnictwa Dalekiego Zasięgu i Lotnictwa WMF. W toku prób Tu-22M2 osiągnął prędkość maksymalną 1800 km/h i zasięg 5100 km. Mógł on przenosić już trzy pociski typoszeregu Ch-22M, zabudowano na nim nową stację radiolokacyjną RLS PNA i kompleks nawigacyjny NK-45.
Jednak osiągi i tej wersji także były biegunowo odległe od oryginalnych założeń programu Tu-22M z 1967 roku. Wobec nie osiągnięcia wszystkich wymagań konieczna była dalsza modernizacja. Rozwiązaniem miały okazać się zupełnie nowe silniki turboodrzutowe NK-25 o 25% większym ciągu. Od 1974 roku silniki badano na jednym z seryjnych Tu-22M2, oznaczonym jako Tu-22M2E. W warunkach zbliżonych do realnego lotu dopracowywano funkcjonowanie automatyki układu paliwowego i innych systemów. Próby wykazały, że poza zwiększeniem ciągu potrzebne będą radykalne zmiany konstrukcyjne samolotu, zarówno w obrysie kadłuba, jak i skrzydeł, którym zwiększono skos do 65° (poprzednio 60°). Przeprojektowano wloty powietrza, które otrzymały automatyczny system regulacji. Nowy Tu-22M3 (izdielije 45.03) oblatany został 20 czerwca 1977 roku i wówczas okazało się, że dopiero ten wariant osiągnął wymaganą prędkość maksymalną równą 2300 km/h.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 7/2019