Nowe „wierzchowce” serbskich rycerzy. Serbia uzupełnia swoja flotę MiG 29

Vladimir Trendafilovski

Ostatnią jednostką wyposażoną w samoloty myśliwskie w całych Wojskach Lotniczych i Obrony Powietrznej (RW i PWO, serb.: RV i PVO – Ratno Vazduhoplovstvo i Protivvazduhoplovna Odbrana) Sił Zbrojnych Serbii (WS, serb.: VS – Vojska Srbije) została 101. Eskadra Lotnictwa Myśliwskiego (101. lae, serb.: lovačka avijacijska eskadrila), stanowiąca część 204. Brygady Lotnictwa (204. wbr, serb.: vbr – vazduhoplovna brigada) z położonej niedaleko Belgradu bazy lotniczej Batajnica. Wraz z wycofaniem z użytkowania pod koniec 2015 r. samolotów MiG-21bis, eskadrze coraz trudniej było utrzymać parę dyżurną do pełnienia podstawowych zadań dozoru przestrzeni powietrznej. W rezultacie serbski rząd zdecydował się na pozyskanie używanych samolotów MiG-29 z Federacji Rosyjskiej i Białorusi.

W 101. lae pozostały w służbie czynnej zaledwie cztery samoloty MiG-29 (pojedynczy dwumiejscowy MiG-29UB i trzy bojowe MiG-29, z których jeden był niesprawny) oraz trzy dwumiejscowe MiG-21UM. Z tych ostatnich tylko jeden posiadał zapas resursu – zbudowana w grudniu 1986 r. maszyna n/b 16185 w roku 2016 przeszła gruntowny remont. Oczywiście serbski rząd zdawał sobie sprawę, że ta niekorzystna sytuacja nie może trwać w nieskończoność, dlatego musiały zostać podjęte natychmiastowe działania w celu zwiększenia liczby samolotów myśliwskich w 101. lae do wymaganego poziomu.  W praktyce oznaczało to konieczność pozyskania dodatkowych samolotów bojowych, co zdarzyło się po raz pierwszy od rozpadu byłej Jugosławii.

Mimo że początkowo podjęto decyzję o zakupie fabrycznie nowych rosyjskich myśliwców MiG-29M2, to ze względu na ich wysoką cenę  – oficjalnie podawana w czerwcu 2016 roku przez serbskiego premiera Aleksandara Vučića cena wynosiła 45 mln euro za samolot, jednak po doliczeniu uzbrojenia i części zamiennych kwota wrastała do 65 mln euro – serbski rząd został zmuszony do porzucenia tego planu i rozpoczęcie negocjacji z Białorusią i Federacją Rosyjską w celu pozyskania dodatkowych używanych MiG-ów-29 na jak najkorzystniejszych warunkach. Starania te zostały uwieńczone sukcesem i RW i PWO wkrótce otrzyma bezpłatnie 6 dodatkowych samolotów MiG-29 z zasobów Federacji Rosyjskiej, a także 8 kolejnych, wynegocjowanych za darmo od Białorusi. Serbia poniesie tylko koszty ich remontu i modernizacji. Poniżej zaprezentujemy krótką historię MiG-ów-29 eksploatowanych w barwach byłej Jugosławii, a potem Serbii oraz dalsze szczegóły na temat przyszłych dostaw.

MiG-29 – spadek po byłej Jugosławii

Była Jugosławia, po której Serbia odziedziczyła samoloty MiG-29, była  pierwszym europejskim krajem, który otrzymał samoloty tego typu. Pierwsze MiG-i-29 trafiły do Jugosławii już w 1987 roku, a więc na sześć miesięcy przed przekazaniem tego typu samolotów  byłej NRD, która z kolei była pierwszym członkiem Układu Warszawskiego wyposażonym w tego typu myśliwce. Wcześniej, począwszy od 1986 roku, samoloty MiG-29 były dostarczane tylko trzem zagranicznym odbiorcom: Indiom, Syrii i Irakowi.

Jugosławia zdecydowała się nabyć samoloty MiG-29 w 1986 r. Jeszcze jesienią tego samego roku podjęto decyzję o wyposażeniu w nie pierwszej eskadry RW i PWO. Wybór padł na należącą do 204. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego (204. lap, serb.: lovački avijacijski puk – obecnie 204. wbr) 127. lae z lotniska Batajnica, która wówczas miała na stanie myśliwce MiG-21bis i MiG-21UM. W ramach przygotowań do szkolenia w zakresie obsługi i pilotażu nowych maszyn w połowie września 1986 r. 14 pilotów i 30 mechaników jednostki zostało wysłanych na kurs języka rosyjskiego. Etap ten, wraz ze wszystkimi innymi przygotowaniami do wyjazdu do ZSRR, została zakończony 20 lutego 1987 r.

Wreszcie grupa składająca się z 40 osób (12 pilotów i 28 techników) na czele z dowódcą 204. lap, płk. Ljubišem Veličkovićiem, została wysyłana na kurs do miejscowości Frunze (obecnie Biszkek, stolica Kirgistanu), gdzie mieściło się 5. Centrum Szkolenia i Doskonalenia Kadr Lotniczych (5. CK PUAK, Centralnyje Kursy po Podgotowke i Usowerszenstwowaniju Awiacjonnych Kadrow), które stanowiło centrum szkolenia dla pilotów zagranicznych. Technicy pozostali we Frunze, a pilotów wysłano do 715. Szkolnego Pułku Lotniczego (715. uap, uczebnyj awiacjonnyj połk) w bazie lotniczej Lugowaja w Kazachstanie, tj. jedynego pułku 5. CK PUAK, który eksploatował samoloty typu MiG-29. Jugosłowiańscy piloci i technicy przebywali w 5. CK PUAK od 29 czerwca do 26 września 1986 r. (oficjalnie kurs rozpoczął się 30 czerwca, a zakończył 24 września 1986 r.). Piloci otrzymali gruntowne szkolenie teoretyczne i podstawowe szkolenie w powietrzu na myśliwcach MiG-29, w trakcie którego każdy pilot wylatał po ok. 15 godzin. Dzięki temu w sierpniu 1987 r. Jugosłowianie mogli wykonać swoje pierwsze samodzielne loty.

Jednocześnie do kraju zaczęły przybywać pierwsze samoloty MiG-29 – była to para pozbawionych oznakowania dwumiejscowych MiG-ów-29UB, które 24 września 1987 r. wylądowały w bazie lotniczej Batajnica. Samoloty te szybko otrzymały oznakowanie RW i PWO oraz indywidualne numery ewidencyjne (n/b 18301 i 18302), dzięki czemu 20 października 1987 r. mogły wykonać swoje pierwsze loty. Do końca 1987 r. przybyło jeszcze 10 myśliwskich MiG-29, które dostarczono w dwóch partiach, tj. 22 i 28 grudnia. Samoloty te otrzymały numery od 18101 do 18110. Wreszcie w kwietniu 1988 roku dostarczone zostały ostatnie cztery jednomiejscowe MiG-i-29 (n/b od 18111 do 18114). W tym momencie 127. lae osiągnęła etatowy stan – łącznie 14 myśliwskich MiG-29 i dwa szkolne MiG-29UB.

MiG-i-29 w jugosłowiańskiej służbie otrzymały nowe oznaczenie krajowe (tradycję tę zapoczątkowano w roku 1962, kiedy przybyły pierwsze MiG-i-21). Samoloty jednomiejscowe zostały nazwane L-18, dwumiejscowe oznaczono natomiast jako NL-18, gdzie 'L' pochodziło od 'lovac' (myśliwiec), a 'N' od 'nastavni' (szkolny). Wypada w tym miejscu zauważyć, że w przeciwieństwie do polskich jednomiejscowych MiG-ów-29 (a także samolotów innych państw Układu Warszawskiego), które reprezentowały eksportową wersję „A” (izdjelije 9-12A) z radarem N019EA oraz optoelektronicznym systemem obserwacji i nawigacji OEPrNK-29E, jugosłowiańskie samoloty MiG-29 były w wersji „B”, przeznaczonej dla wszystkich pozostałych krajów. Wersja ta, znana jako izdelije 9-12B, posiadała radar N019EB i system OEPrNK-29E2 o nieco gorszych charakterystykach, a także eksportowy wariant systemu identyfikacji swój-obcy.

Jak tylko jugosłowiańskie MiG-i-29 osiągnęły gotowość operacyjną, na kursach w kraju przeszkolono kolejną grupę personelu latającego i technicznego. W sumie do roku 1990 zostało wyszkolonych 19 pilotów i 32 techników. Pierwsze publiczne pokazy odbyły się w maju 1988 r. Pierwszy z nich miał miejsce 15 maja w bazie Batajnica, a kolejny już 18 maja w międzynarodowym porcie lotniczym Pleso (koło Zagrzebia, stolicy Chorwacji). W tym samym roku wykonano pierwsze ćwiczenia w zadaniach powietrze–ziemia, trenując loty na maksymalny zasięg do odległego o 400 km od bazy poligonu Kriwołak (Macedonia). W następnym roku, w okresie od 19 do 26 sierpnia, trzech pilotów RW i PWO wysłano na radziecki poligon w Aszułuku, gdzie zostali przydzieleni do 116. Centrum Zastosowania Bojowego (116. CBP, Centr Bojewogo Primenenija). Startujący z bazy lotniczej Priwołżskij, jugosłowiańscy piloci mieli okazję do otwarcia ognia z działka GSz-301 oraz odpalenia pocisków powietrze–powietrze R-60 i R-73 do realnych celów powietrznych. W roku szkoleniowym 1990 szczególny nacisk położono na podwyższanie kwalifikacji pilotów w lotach nocnych i umiejętność strzelania z działka GSz-301 do holowanych celów powietrznych.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 4-5/2017