Od Czechosłowackich Sił Zbrojnych do Czechosłowackiej Armii Ludowej. Wojsko Czechosłowacji w latach 1945–1955. Część 1

Grzegorz Hryciuk

Podstawą odbudowy czechosłowackich sił zbrojnych (oficjalna nazwa armii czechosłowackiej od 1945 do 1950 roku – Československá branná moc) po zakończeniu wojny były jednostki Korpusu Czechosłowackiego (formowanego od 1942 roku, początkowo jako batalion, na terenie ZSRR), przekształconego w maju 1945 roku w armię, przechodzącą ze struktury brygadowej na dywizyjną, jednostki sił zbrojnych na Zachodzie – przede wszystkim Brygada Pancerna, która jeszcze w ostatniej dekadzie maja 1945 roku został przesunięta spod Dunkierki na teren Czechosłowacji (w rejon Pilzna) oraz formujące się dość żywiołowo na bazie milicji i gwardii rewolucyjnych, biorących udział w ostatniej fazie walk i rozbrajania wojsk niemieckich, regularne jednostki wojskowe. Pospiesznie przyjęty 25 maja 1945 roku plan tzw. Tymczasowej Organizacji Sił Zbrojnych nawiązywał wprost do tradycji przedwojennej. Przewidywał podział Czechosłowacji na cztery obwody – dwa na obszarze Czech (z dowództwami w Pradze – 1. Obwód i Taborze – 2. Obwód), jeden na Morawach (Brno – 3. Obwód) jeden na Słowacji (Bratysława – 4. Obwód), w których dyslokować miano po dwa dwudywizyjne korpusy, składające się ogółem z 16 dywizji piechoty: I Korpus w Pradze, II Korpus w Hradcu Kralove, III Korpus w Pilznie, IV Korpus w Taborze, V Korpus w Brnie, VI Korpus w Ołomuńcu, VII Korpus w Trenczynie i VIII Korpus w Bańskiej Bystrzycy. Bezpośrednio Ministerstwu Obrony Narodowej podlegać miał Korpus Pancerny z dowództwem w Czeskiej Trzebowie.

Jeszcze w maju 1945 roku z przekształcenia czterech brygad 1. Armii Czechosłowackiej powstały pierwsze dywizje odrodzonych sił zbrojnych – 1. Czechosłowacka Samodzielna Brygada Piechoty przeformowana została w 1. Dywizję (Praga), 2. Czechosłowacka Samodzielna Brygada Piechoty przeformowana została w 2. Dywizję (Praga, potem od października 1945 roku Zvolen, a od 1946 roku Bańska Bystrzyca), 3. Czechosłowacka Samodzielna Brygada Piechoty przekształcona została w 3. Dywizję (Praga, potem Kromieryż), a 4. Czechosłowacka Samodzielna Brygada Piechoty w 4. Dywizję (Praga, potem Šal’a, od października 1945 roku Żylina). Wraz z mobilizacją i poborem do armii w czerwcu 1945 roku powstało dalszych 12 dywizji lądowych: 5. Dywizja (Czeskie Budziejowice), 6. Dywizja (Brno), 7. Dywizja (Ołomuniec), 8. Dywizja (Hranice), 9. Dywizja (Nitra, od października 1945 roku Trnava), 10. Dywizja (Koszyce), 11. Dywizja (Pilzno), 12. Dywizja (Litomierzyce), 13. Dywizja (Mladá Boleslav, od października 1945 roku Kolin, od 1946 roku ponownie Mladá Boleslav), 14. Dywizja (Hradec Králové, od 1947 roku Mladá Boleslav), 15. Dywizja (Kolín, od października 1945 roku Benešov, od 1946 roku ponownie Kolín), 16. Dywizja (Písek, od października 1945 roku Karlovy Vary). Korpusy oraz dywizje wojsk lądowych pozbawione były – poza jednostkami szybkimi bądź zmotoryzowanymi – aż do początku lat pięćdziesiątych dodatkowych określeń – piechoty lub strzelecka.

Pokojowa dyslokacja jednostek podporządkowana była podstawowemu założeniu strategicznemu, iż w przyszłym konflikcie przeciwnikiem ponownie będą zremilitaryzowane Niemcy, w związku z czym ¾ jednostek rozlokowanych było na ziemiach Czech, Śląska i Moraw, a jedynie ¼ na terytorium słowackim. Na wypadek wojny obwody miały przekształcić się w armie. Każda z nich liczyć miała trzy trzydywizyjne korpusy. Planowano więc wystawienie imponującej – i nierealnej – liczby 36 dywizji piechoty, wzmocnionych Korpusem Pancernym, sześcioma dywizjami lotnictwa oraz dywizją artylerii. Plan – jak się dość szybko okazało – okazał się zbyt ambitny również w okresie pokojowym. Tylko cztery obwody na etatach pokojowych składać się miały z 210 tys. żołnierzy i oficerów.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2021