Okręty zaopatrzeniowe
Grzegorz Kolański
Jednostki zaopatrzeniowe stanowią podstawę każdych działań prowadzonych z dala od własnych lub sojuszniczych baz morskich. Dzięki nim na okręty pozostające w morzu dostarczane jest paliwo i żywność, części zamienne i amunicja – wszystko, co jest niezbędne do wykonania postawionego zadania. Poniżej przedstawiono przegląd wybranych typów okrętów zaopatrzeniowych, zarówno tych większych, jak i mniejszych.
Węglowe początki
W czasach epoki żagla, głównym zmartwieniem żeglarzy były zapasy świeżej żywności i wody pitnej. Wraz z wprowadzeniem napędu mechanicznego pojawił się kolejny problem – zapasy paliwa. Wszystkie te niezbędne do funkcjonowania okrętu i jego załogi rzeczy można uzupełnić w portach, ale nie zawsze są one w zasięgu i nie zawsze są przyjazne. Dla okrętów wykorzystujących węgiel, jedynie brytyjska Royal Navy zdolna była do stworzenia globalnej sieci brzegowych punktów zaopatrywania. Rozwiązanie to umożliwiało efektywne przemieszczanie sił, ale posiadało także swoje wady. Przede wszystkim punkty te były wrażliwe na potencjalny atak. Poza tym, każdorazowe wejście do portu zdradzało pozycję floty i dawało możliwość przewidzenia jej ruchów. Znacznie utrudnione byłoby również prowadzenie działań blokadowych, ponieważ wykonujące je jednostki musiałyby wracać do portu na czas załadunku węgla.
Powyższe problemy były zapewne przyczynkiem do rozpoczęcia prób przeładunku zapasów paliwa na morzu, także podczas ruchu jednostek. Do tego potrzebne były przystosowane do przekazywania paliwa węglowce (bunkrowce), spokojne morze oraz czas. Te dwa ostatnie czynniki odgrywały decydującą rolę. Przy wyższych stanach morza wykonywanie przeładunku w ogóle nie było możliwe, szczególnie jeśli przeładunek miał się odbywać pomiędzy jednostkami znajdującymi się w ruchu. A czas związany był z prędkością przeładunku liczonego w tonach węgla na godzinę. Prędkość ta wahała się od kilkunastu do kilkudziesięciu ton węgla na godzinę. Tylko, że ówczesny pancernik zabierał 2-3 tysiące ton tego paliwa…
Sposoby przeładunku
Przekazywanie węgla między jednostkami odbywało się za pomocą koszy lub worków przesyłanych na linach. Sytuacja uległa zmianie wraz z zastosowaniem systemów napędowych na paliwa płynne. Paliwa tego typu przekazywane są przez giętkie przewody, podobnie jak i woda. Z czasów węglowców pozostał sposób przekazywania ładunków stałych, przesyłanych na linach i zapakowanych na paletach lub w kontenerach. Oprócz urządzeń pozwalających na połączenie okrętów za pomocą lin i przewodów do przeładunku towarów stosuje się także śmigłowce. To one często dokonują przeładunku suchego zaopatrzenia na paletach, podczas gdy płyny przesyłane są przewodami.
Przekazywanie paliwa i wody może odbywać się dwiema metodami, biorąc pod uwagę wzajemne położenie jednostek. Pierwsza z nich to metoda kilwaterowa, polegająca na tym, że okręt zaopatrzeniowy i zaopatrywana jednostka idą w szyku torowym. Jako pierwszy idzie zaopatrzeniowiec, z którego podawane są przewody do przetaczania paliwa i wody. O wiele popularniejsza jest metoda przekazywania w połączeniu (trawersowa), gdy dwa okręty – zaopatrywany i zaopatrujący idą kursem równoległym, zachowując stałą odległość pomiędzy sobą. Metodą tą można uzupełniać zarówno zapasy płynne, jak i stałe. Istotną trudnością w tej sztuce jest utrzymanie równoległego kursu obu jednostek, którego zmiana może doprowadzić do zerwania połączenia lub zderzenia okrętów. Tym bardziej, że na płynące równolegle jednostki oddziaływują siły ssące i momenty skręcające. Jeszcze trudniejszą sztuką jest zapewne zaopatrywanie dwóch okrętów jednocześnie. Jednostka zaopatrzeniowa płynie wówczas pomiędzy zaopatrywanymi okrętami.
Terminologia
W terminologii angielskojęzycznej przekazywanie zaopatrzenia na okręty określa się jako „replenishment at sea” (RAS). Jeśli okręty znajdują się w ruchu jest to „underway replenishment” (UNREP). Niekiedy określenia te używane są zamiennie, a czasem RAS dotyczy tylko zaopatrzenia w zapasy stałe, w przeciwieństwie do „fuelling at sea” (FAS), dotyczącego tylko przekazywania zaopatrzenia płynnego. Jeśli zaopatrzenie przenoszone jest pomiędzy okrętami przez śmigłowce, to określane jest jako „vertical replenishment” (VERTREP). Jeśli pomiędzy okrętami dochodzi do połączenia, wówczas jest to „connected replenishment” (CONREP).
Okręty zaopatrzeniowe nie tworzą jednorodnej klasy, a raczej zbiór kilku klas jednostek przeznaczonych do przekazywania różnego rodzaju zaopatrzenia. Do uzupełniania paliwa i/lub wody przeznaczone są zbiornikowce. Oprócz nich wyróżnić można jednostki przeznaczone do przewozu amunicji oraz jednostki przewożące i przekazujące zapasy stałe. Budowane są także okręty wielofunkcyjne, posiadające zdolności do przekazywania za jednym podejściem jak największej ilości różnorodnego – stałego i płynnego – zaopatrzenia.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 11-12/2017