Operacja „Cactus” – skok tygrysa na Malediwy

Krzysztof Kubiak

W nocy z 2 na 3 listopada 1988 roku strzały z broni automatycznej rozdarły nocną ciszę w Male, stolicy wyspiarskiej Republiki Malediwów położonej na bezmiarze Oceanu Indyjskiego. Okazało się, że nawet geograficzne oddalenie od głównych światowych obszarów kryzysowych nie może gwarantować stabilności, zwłaszcza gdy ambicje lokalnych polityków są zbyt wielkie, by mogły je skanalizować demokratyczne procedury.

Przed popadnięciem w chaos Malediwy uchroniła ostatecznie interwencja indyjska, która dowiodła, że olbrzym z półwyspu Dekan w coraz mniejszym stopniu przypomina powolnego słonia, lecz nabiera cech bengalskiego tygrysa, który doskonale wie, jak posługiwać się kłami i szponami – w tym konkretnym przypadku wojskami powietrznodesantowymi oraz marynarką wojenną.

Malediwy znalazły się w obrębie „horyzontu geograficznego” Europejczyków w okresie wielkich odkryć geograficznych, ale z uwagi na peryferyjne położenie względem ówczesnych szlaków żeglugowych i ograniczone zasoby żadna z obcych potęg przez stulecia nie była zainteresowana rozciągnięciem na nie swojej suwerenności. Ustanowiony w XII wieku sułtanat, trwał więc mimo zmieniającego się otoczenia zewnętrznego. Portugalski garnizon osadzony w 1558 roku na wyspach zdołał utrzymać się tylko 15 lat, kiedy to po kolejnym lokalnym powstaniu żołnierzy wycofano. Holendrzy, którzy wydarli Portugalczykom panowanie nad „morzami wschodnimi” nie ingerowali bezpośrednio w sprawy sułtanatu. Brytyjczycy zaś dopiero w 1887 roku zdecydowali się objąć go formalnym protektoratem. Warunki zawartego wówczas układu zbliżały archipelag do statusu tak zwanych „suwerennych państw” książęcych w Indiach.

W 1953 roku doszło na Malediwach do poważnych zaburzeń wywołanych oporem sułtana przed wprowadzaniem reform forsowanych przez młodsze pokolenie polityków, ukształtowanych głównie przez brytyjski system edukacyjny. Londyn, który sprawował protektorat nad wyspami, wyraził wówczas zgodę na zawieszenie sułtanatu i wprowadzenie republikańskiej formy rządów. Była to tak zwana Pierwsza Republika. Na jej czele stanął Muhammad Amin Didi (1910-1953). Reformując system edukacyjny i zwiększając prawa polityczne kobiet, znalazł się on jednak w konflikcie z muzułmańskimi konserwatystami z Male. Podburzony przez nich tłum wtargnął do rezydencji prezydenta. Didi został dotkliwie pobity, w następstwie czego zmarł. W obliczu takiej sytuacji, w roku 1954 do władzy przywrócono sułtana.

Wkrótce potem, w 1957 roku, Brytyjczycy zawarli z monarchą umowę, na mocy której mogli ponownie obsadzić personelem wojskowym zbudowaną w czasie II wojny światowej, a następnie porzuconą bazę lotniczą na wyspie Gan (skrajny południowy atol Adku) oraz zbudować nową instalację radiową na wyspie Hitaddu. Reaktywacja bazy była przy tym wymuszona koniecznością utrzymania łańcucha placówek umożliwiających utrzymanie komunikacji z Singapurem w warunkach utraty punktów oparcia w Indiach i Pakistanie. Roczna opłata za wykorzystywanie obu instalacji wojskowych wynosić miała zaledwie 2000 funtów. W 1958 roku premier Ibrahim Nasir usiłował doprowadzić do podwyższenia opłat dzierżawnych, co – paradoksalnie – spowodowało rok później secesję południowych atoli Addu, Huvadhu i Fuvammulah. Ich mieszkańcy proklamowali powstanie Zjednoczonej Republiki Suvadive z Abdullahem Afifem jako prezydentem. Było to następstwem tego, że negocjacje z Brytyjczykami doprowadziły do przerwania prac budowlanych w obu instalacjach wojskowych, co z kolei skutkowało utratą pracy i dochodów przez lokalnych mieszkańców.

Brytyjczycy początkowo zapobiegli interwencji zbrojnej władz centralnych na zbuntowanych wyspach, ale nie zamierzali uznać nowego państwa. Po niepowodzeniu trwających kilkanaście miesięcy rozmów, Londyn zrezygnował z pośrednictwa pomiędzy stronami, mimo iż formalnie sprawował na wyspach władzę wynikającą z umowy o protektoracie. Wykorzystał to premier Nasir, który przy pomocy korwety „wypożyczonej” z marynarki wojennej Cejlonu rozpoczął w lutym 1962 roku akcję pacyfikacyjną. 

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO nr specjalny 3/2016