Operacja Dynamo – sukces który nie był zwycięstwem

Wojciech Łukaszun

Przeprowadzona między 26 maja a 4 czerwca 1940 roku Operacja Dynamo była największą operacją ewakuacyjną w historii Wielkiej Brytanii. Jej znaczenie bezpośrednio wiązało się ze skalą klęski wojsk brytyjskich oraz francuskich na polach Francji i Belgii. Ewakuacja okazała się wielkim organizacyjnym sukcesem, nie można jednak uznać jej za zwycięstwo.

Brytyjski Korpus Ekspedycyjny
we Francji

W związku z wypowiedzeniem 3 września 1939 roku przez Wielką Brytanię wojny III Rzeszy, sześć dni później, 9 września 1939 roku, rozpoczęto transport brytyjskich dywizji do Francji. Oddziały te, nazywane Brytyjskim Korpusem Ekspedycyjnym (ang. British Expedition Forces – BEF), składały się z 9 dywizji dowodzonych przez generała Johna Verekera, znanego jako Lord Gort i podlegały naczelnemu dowództwu francuskiemu. Zgodnie z opracowanym planem obrony, 10 maja 1940 roku, w momencie rozpoczęcia przez Niemców ofensywy, siły te zajmowały pozycje obronne na pograniczu Francji i Belgii, tworząc tzw. linię Gorta. Na wieść o wkroczeniu wojsk niemieckich do Belgii, oddziały francuskie i brytyjskie opuściły dotychczas zajmowane pozycje i przybywając z pomocą armii belgijskiej oczekiwały na nadejście Niemców na linii rzeki Dijle. Zostały tam zaatakowane przez jednostki niemieckiej Grupy Armii B i związane walką.

Dowództwo brytyjskie pozostawało całkowicie nieświadome, że w tym samym czasie znaczne siły pancerne Wehrmachtu pod dowództwem gen. Guderiana przedostały się przez położone na południe od nich Ardeny i dążyły do okrążenia sił alianckich. Gdy pierwsze oddziały niemieckie dotarły do brzegu kanału La Manche, oddziały brytyjskie i francuskie walczące w Belgii zostały otoczone.

Przyczółek dunkierski

Kapitulacja armii belgijskiej 27 maja wraz z niepowodzeniem kontrataków mających przełamać okrążenie, ostatecznie przypieczętowały porażkę okrążonych wojsk alianckich. Wobec braku możliwości dalszej skutecznej walki, dowódca BEF, na podstawie wytycznych rządu brytyjskiego, podjął decyzję o ewakuacji do Wielkiej Brytanii podległych sobie oddziałów. Pierwszym etapem był odwrót oddziałów brytyjskich oraz jednostek francuskiej 1. Armii w kierunku kanału La Manche. Ich cel stanowiła Dunkierka – port położony nad Cieśniną Kaletańską, pozostający w rękach alianckich. Utrzymanie Dunkierki było zaś szansą na ratunek dla okrążonych wojsk. Rozpoczęto zatem organizowanie morskiej i lądowej obrony Dunkierki pod dowództwem francuskiego admirała Abriala. Naczelny Wódz i dowódca sił alianckich we Francji – generał Weygand – zakładał utrzymywanie stałego przyczółku w rejonie Dunkierki, Boulogne-sur-Mer i Calais, osłanianych przez brytyjskie lotnictwo i zaopatrywanych drogą morską. Miało to umożliwić utrzymanie się odciętych wojsk do czasu rozpoczęcia planowanej kontrofensywy.

Niestety, katastrofalna sytuacja na froncie spowodowała, że przyczółek wokół Dunkierki pozostawał utrzymywany wyłącznie w celu ewakuacji zgromadzonych tam oddziałów. Nie konsultując swojej decyzji ze stroną francuską, rząd brytyjski podjął decyzję o ewakuowaniu do Wielkiej Brytanii własnych wojsk.

Kapitulacja
Boulogne-sur-Mer i Calais

Boulogne-sur-Mer i Calais były portami, które także można było wykorzystać do ewakuacji oddziałów alianckich, jednak bardzo szybko skupiły się na nich ataki niemieckie. Już 10 maja oba miasta, uznane za bazy zaopatrzeniowe brytyjskich oddziałów na kontynencie europejskim, zostały intensywnie zbombardowane. Mimo wysłania do ich obrony dodatkowych sił brytyjskich, obydwa porty zostały otoczone i zdobyte. Siły zgromadzone w Boulogne-sur-Mer ewakuowano, a miasto poddało się 25 maja. Oddziałów zgromadzonych w Calais nie udało się na czas ewakuować. Zostały one także zmuszone do kapitulacji, do której doszło 26 maja. Oddziały SS rozstrzelały wówczas prawie 200 jeńców brytyjskich w miejscowościach Wormhout i Le Paradis.

Przygotowania do ewakuacji

Przygotowania do operacji rozpoczęto już między 19 a 20 maja 1940 roku. Odbyła się wówczas narada pod przewodnictwem wiceadmirała Bertrama Ramsaya, komendanta bazy morskiej Dover, w której trakcie wydano rozkazy dotyczące rozpoczęcia ewakuacji pod kryptonimem Operacja Dynamo. Oficerowie Royal Navy zakładali, że operacja będzie mogła trwać jedynie dwa dni, gdyż do tego czasu wojska niemieckie, napierając wycofujące się oddziały alianckie, przełamią ich obronę. Wobec powyższego szacowano, że uda się ewakuować maksymalnie 45 000 żołnierzy.

Z uwagi na upadek Boulogne-sur-Mer i Calais, 26 maja w godzinach wieczornych przystąpiono do natychmiastowej realizacji Operacji Dynamo. Oficjalnie ewakuację rozpoczęto o godzinie 18.57, jednak w rzeczywistości trwała ona już od godz. 14.00, kiedy to wyruszyły do Dunkierki pierwsze jednostki. Dowódcą operacji został wiceadmirał Bertram Ramsay, który mianował komandora Williama Tennanta na stanowisko oficera odpowiedzialnego za ewakuację sił z przyczółku.

Jednostki kursujące między Dover a Dunkierką miały do dyspozycji trzy szlaki wytyczone między ławicami, znajdującymi się w Cieśninie Kaletańskiej. Każdy z nich miał swoje dobre i złe strony. Najkrótszy, liczący 39 mil morskich – tzw. trasa Z – prowadzący wzdłuż wybrzeża Francji, znajdował się pod silnym ostrzałem artyleryjskim, prowadzonym przez niemieckie baterie. Licząca 55 mil morskich trasa X, wiodąca bardziej na północ, poza zasięgiem ognia, prowadziła jednak między niebezpiecznymi mieliznami i nierozpoznanymi polami minowymi. Ostatni, najdłuższy z wytyczonych szlaków (87 mil morskich), oznaczony jako trasa Y, nie był zagrożony działaniem artylerii czy mieliznami, ale bardziej niebezpieczny z uwagi na dłuższą ekspozycję na ataki lotnicze.

Do ewakuacji oddziałów alianckich z Dunkierki zaangażowano znaczne sił Royal Navy, w których skład wchodziło 45 statków transportowych, krążownik, 39 niszczycieli, 5 korwet i kanonierek, 36 trałowców, 3 statki desantowe, 3 statki specjalnego przeznaczenia oraz 4 kutry torpedowe i ścigacze okrętów podwodnych.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO nr specjalny 6/2016