Operacja „Torch”

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Operacja „Torch”

– lądowanie aliantów w Afryce Północno-Zachodniej

Często zastanawiamy się, czy w minionych konfliktach zbrojnych przyjęto właściwą strategię, czy wybrano właściwe rozwiązania. Lądowanie Aliantów w Afryce Północno-Zachodniej w listopadzie 1942 r. jest jedną z tych operacji, które są często pod tym kątem analizowane. Czy należało znaczne siły i środki skierować do basenu Morza Śródziemnego, czy uderzyć bezpośrednio na Europę Zachodnią w 1943 r.? Być może doprowadziłoby to do upadku III Rzeszy rok wcześniej? Zdaniem autorów, podjęto jednak właściwą decyzję. Można mieć natomiast zastrzeżenia, co do szczegółów jej wykonania.

Od lata 1940 r. do lata 1941 r. Wielka Brytania samotnie stawiała opór niezwyciężonej jak dotąd III Rzeszy i jej sojusznikom. Brytyjczycy prowadzili wojnę na wyniszczenie, starając się egzekwować blokadę morską wroga i podejmując ofensywę bombową przeciwko niemieckim miastom przemysłowym. Jedynym obszarem lądowej konfrontacji z państwami Osi były działania w Afryce Północno-Wschodniej, w Libii i Egipcie, gdzie Brytyjczycy twardo bronili dostępu do Kanału Sueskiego i roponośnych obszarów Bliskiego Wschodu. Druga połowa 1941 r. przyniosła jednak znaczne zmiany na strategicznej szachownicy. Do gry dołączyli dwaj nowi wielcy gracze, 22 czerwca 1941 r. ZSRR napadnięty przez Niemcy, a 7 grudnia 1941 r. USA, zaatakowane przez Japończyków. Wypełniając zobowiązania sojusznicze, Niemcy wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym 11 grudnia, cztery dni po japońskim nalocie na Pearl Harbor.

Niemal natychmiast po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej premier Wielkiej Brytanii Winston S. Churchill spotkał się w Waszyngtonie z prezydentem USA, Franklinem D. Roosveltem. Konferencja „Arkadia” trwała od 22 grudnia 1941 r. do 14 stycznia 1942 r. i była pierwszą próbą określenia wspólnej strategii prowadzenia wojny z państwami Osi. Ważnym uzgodnieniem „Arkadii” była decyzja o pokonaniu najpierw III Rzeszy i Włoch w Europie, a dopiero później przeniesienia pełnego wysiłku wojennego na Pacyfik przeciwko Japonii. Szczegółów jednak na tym etapie nie sprecyzowano.

W konferencji uczestniczyli też przedstawiciele rządów innych państw, które wspólnie utworzyły koalicję antyhitlerowską. 1 stycznia 1942 r. 26 państw wydało Deklarację Narodów Zjednoczonych, w której oświadczono, że żadne z tych państw nie zawrze odrębnego pokoju z żadnym z państw Osi oraz że cały wysiłek militarny i ekonomiczny skieruje do walki ze wspólnym przeciwnikiem – państwami Osi. Wśród oryginalnych sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjedzonych była „wielka czwórka” (USA, Wielka Brytania, ZSRR i Chiny, te ostatnie formalnie wypowiedziały wojnę Japonii, Niemcom i Włochom 9 grudnia 1941 r., choć od kilku lat trwały już zmagania japońsko-chińskie), pięć państw Dominium Brytyjskiego (Australia, Indie, Kanada, Nowa Zelandia i Unia Afryki Południowej, które wypowiedziały wojnę Niemcom 3 września 1939 r., z wyjątkiem Unii Afryki Południowej, która uczyniła to 6 września 1939 r.), dziewięć państw sojuszników USA w Ameryce Środkowej (Dominikana, Gwatemala, Haiti, Honduras, Kostaryka, Kuba, Nikaragua, Panama, Salwador, które wypowiedziały wojnę Japonii 7-8 grudnia 1941 r.) i osiem państw z rządami na uchodźctwie (Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Holandia, Jugosławia, Luksemburg, Norwegia i Polska, które już wcześniej zostały napadnięte przez państwa Osi). Co ciekawe, Polska 11 grudnia 1941 r. wypowiedziała wojnę Japonii, natomiast nigdy nie była formalnie w stanie wojny z Włochami i innymi sojusznikami III Rzeszy, podczas gdy na przykład rząd Czechosłowacji na uchodźctwie 16 grudnia 1941 r. wypowiedział wojnę wszystkim państwom, które były w stanie wojny z USA i Wielką Brytanią. Z tym wypowiedzeniem wojny bywało w II wojny światowej różnie, na przykład Nikaragua była od 8 grudnia 1941 r. w stanie wojny z Japonią, a od 19 grudnia z Bułgarią, Rumunią i Węgrami, ale nigdy nie była w stanie wojny z Niemcami i Włochami. Niemniej jednak na początku 1942 r. grupę państw alianckich tworzyło już 26 państw, do których wkrótce dołączyły inne, na przykład 22 maja 1942 r. wojnę Niemcom, Japonii i Włochom wypowiedział Meksyk, a 22 sierpnia 1942 r. wojnę Niemcom i Włochom wypowiedziała Brazylia. Oba te państwa wysłały następnie ograniczone kontyngenty wojskowe do Europy, zaznaczając tym samym swój udział w II wojnie światowej.

Oczywiście główne kierunki strategiczne były kształtowane przez dwójkę, a następnie trójkę liderów. Początkowo o działaniach Aliantów decydowały niemal wyłącznie rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, których przywódcy spotykali się jeszcze kilkakrotnie – na drugiej konferencji w Waszyngtonie (19-25 czerwca 1942 r.), „Symbol” w Casablance (14-24 stycznia 1943 r.), „Trident” w Waszyngtonie (12-27 maja 1943 r.), „Quadrant” w Quebec w Kanadzie (17-24 sierpnia 1943 r.). Dopiero w dniach 18 październik-1 listopad 1943 r. doszło w Moskwie do pierwszej oficjalnej konferencji na szczeblu ministrów spraw zagranicznych z udziałem ZSRR (Ludowy Komisarz Spraw Zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow, Sekretarz Stanu USA Cordell Hull i Minister Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden). Pierwsza konferencja znana jako „Eureka” na szczeblu głów państw z udziałem ZSRR (Józef W. Stalin, Franklin D. Roosevelt i Winston S. Churchill) miała miejsce w Teheranie w dniach 28 listopad-1 grudzień 1943 r., kilka dni wcześniej zaś, w dniach 23-26 listopada 1943 r. spotkali się w Kairze na konferencji „Sextant” przywódcy USA, Wielkiej Brytanii i Chin (Roosevelt, Churchill i Czang-Kai-Szek). O wspólnie wypracowanej strategii na szczeblu „pełnej” wielkiej czwórki można więc mówić dopiero od końca 1943 r., przy czym przez całą II wojnę światową nigdy nie doszło do spotkania wszystkich czterech przywódców jednocześnie.

Za opracowanie strategii prowadzenia działań wojennych na Zachodzie do końca 1943 r. odpowiadały więc jedynie kierownictwa Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, podczas gdy Chiny i ZSRR prowadziły działania wojenne niezależnie, nie uzgadniając formalnie własnych decyzji strategicznych z sojusznikami. Operacja „Torch” była więc rezultatem wyłącznie wspólnego, brytyjsko-amerykańskiego planowania strategicznego, a podjęte decyzje nie były do końca akceptowane przez ZSRR, Stalin bowiem stał na stanowisku jak najszybszego otwarcia drugiego frontu w Europie Zachodniej, a Chiny nie zajmowały stanowiska w sprawie działań wojennych na naszym kontynencie.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 6/2013