Operacje desantowe i działania na morzu w trakcie nigeryjskiej wojny domowej 1967-1970

Daniel Kowalczuk

Tragedia ludności zbuntowanego nigeryjskiego regionu wschodniego została dokładnie opisana w literaturze anglojęzycznej. Niestety, w większości pozycji dominuje wątek pomocy humanitarnej. Most powietrzny międzynarodowych organizacji pomocowych, przeznaczony był głównie dla głodujących dzieci i kobiet Biafry. Pomija się prawie zupełnie pozostałe, równie ważne, aspekty konfliktu lat 1967-1970.

Biafra zapisała się w najnowszych dziejach świata pierwszym – na taką skalę – wykorzystaniem propagandy w Afryce. Wobec jej przywódcy, kontrowersyjnego generała Ojukwu, wysunięto nawet oskarżenia o celowe głodzenie populacji Biafry, w celu uzyskania sympatii i poparcia społeczności międzynarodowej dla sprawy zrewoltowanej prowincji. Naprzeciwko armii Biafry, zorganizowanej przez Ojukwu, stanęły doskonale wyposażone nigeryjske siły zbrojne, korzystające z nieprzerwanego strumienia dostaw sprzętu i broni, między innymi z takich krajów, jak Wielka Brytania czy ZSRR. Ogromna przewaga militarna w makroskali doprowadziła do całkowitej blokady Biafry z powietrza, lądu i morza. To właśnie morską blokadą, niewielkimi w skali konfliktu działaniami flot Biafry i Nigerii oraz bardziej znaczącymi desantami (pionierskimi w skali postkolonialnej Afryki) zajmę się w tym artykule. Po kilku miesiącach walk wydawało się, że Nigeria zdławi bunt bez większych problemów. Szereg czynników spowodowało jednak, że stało się zupełnie inaczej. Zimna wojna nie przeszkodziła Brytyjczykom i Rosjanom zgodnie współdziałać, kiedy zagrożone były w Biafrze interesy wielkich naftowych koncernów.

1960 — Rok Afryki niepodległość Nigerii

1 października 1960 roku, ogłoszono z fanfarami niepodległość republiki Nigerii. Kraj zasiedlało prawie 48 milionów mieszkańców, z ponad 500 plemion i mniejszych grup etnicznych. Trzy największe stanowili Hausa-Fulani na północy (muzułmanie), Joruba na zachodzie (głównie muzułmanie) i Igbo (zwani również Ibo) – w tekście będę używał szerzej przyjętej formy – Igbo. Ci ostatni zamieszkiwali na południowym wschodzie. W większości byli to katoliccy chrześcijanie, ale zdarzały się też misje kościołów protestanckich. Naturalne granice wpływu tych najważniejszych plemion wyznaczały rzeki Niger i Benue, tworzące zarys litery „T”.

Nigerię w dniu niepodległości, ze względu na potencjał, zaludnienie, zróżnicowaną gospodarkę i silną pozycję geopolityczną obwołano wschodzącą potęgą nowej Afryki. Obszar Nigerii wynosił, po włączeniu Brytyjskiego Kamerunu Północnego w 1961 roku, około 924 tys. km2. Kraj graniczył z Beninem, Czadem, Nigrem i Kamerunem. Oprócz półpustynnych rejonów na dalekiej północy kraju i tropikalnej dżungli w części południowej, Nigeria to kraj sawanny. Ważnym elementem jej geografii jest delta rzeki Niger, z lasami mangrowymi i wielkimi obszarami bagiennymi. Ważny jest także dostęp do strategicznego jeziora Czad, na północnym wschodzie terytorium. Niepodległa Nigeria składała sie z czterech prowincji: Północnej, Wschodniej (przyszłej Republiki Biafry), Zachodniej i Środkowego Zachodu.

Niepokoje przed burzą

W roku 1966 w Nigerii doszło do zamachu i kontrzamachu stanu. W pierwszym przypadku, w styczniu, władzę objął generał Ironsi, próbując zapobiec dominacji muzułmanów z plemion Hausa i Fulani z północy kraju. Następnie, oficerowie skupieni wokól płk. Murtali Muhammada obalili w lipcu Ironsiego, zabijając go i przywracając status quo z roku 1960. W tym momencie, będący gubernatorem Prowincji Wschodniej ppłk Ojukwu rozpoczął przygotowania do secesji, obawiając sie o los Igbo, będący przedmiotem bezprecedensowych masowych prześladowań w innych regionach Nigerii. W maju 1967 roku zapadła decyzja o zwołaniu zgromadzeń plemiennych na Wschodzie kraju, w celu przedyskutowania najbliższej przyszłości. 27 maja 1967 roku głosowano za jednostronnym ogłoszeniem niepodległości Wschodu. Lagos zareagował dekretem o nowym podziale administracyjnym Nigerii, dzielącym 4 duże prowincje na 12 stanów. Powodowało to rozczłonkowanie Wschodu na trzy części, pozostawiając Igbo zaledwie 6% zasobów ropy naftowej, w „kadłubowym” nowym stanie Centrum-Wschód. Reakcja Ojukwu i elit Igbo była przewidywalna – w świetle podzielenia terytorium zdeterminowani byli oderwać się od federacji. Zadeklarowano secesję. Pełni zapału mieszkańcy tego rejonu czekali na Ojukwu, aby przedstawił szczegóły dotyczące koncepcji nowego kraju.

30 maja 1967 roku, w różnych publicznych miejscach Prowincji Wschodniej, podczas bardzo podniosłych uroczystości, na maszt wciągano czerwono-czarno-zieloną flagę ze złotym, wschodzącym słońcem, symbolem nowego kraju – Republiki Biafry. Nazwę wzięto od zatoki Biafra, oblewającej nowy kraj od południa.

Sytuacja strategiczna Biafry

Utrzymanie roponośnego wybrzeża było dla nowej republiki priorytetem, tak samo jak dla wojsk federalnych jego jak najszybsze zdobycie. Port Harcourt i wyspa Bonny, dwa centra przetwórcze ropy naftowej leżące w Delcie Nigru, znalazły się w obrębie granic Biafry. To samo dotyczyło Calabaru, ważnego miasta portowego na granicy z Kamerunem. Nigerii brakowało jednak zaplecza logistycznego, aby przetransportować wojsko, w celu opanowania ww. punktów. Przy pomocy między innymi fregaty NNS (Nigerian Navy Ship) Nigeria, rozpoczęto blokadę morską portów Biafry.

Blokada była przyczyną ostatniego poważniej­szego incydentu przed rozpoczęciem „akcji policyjnej” rządu w Lagos, czyli wybuchu otwartej wojny 6 lipca 1967 roku. Otóż 2 lipca, a więc 4 dni wcześniej, NMS Nigeria otworzył ogień do zarejestrowanego w Panamie frachtowca Rigel, mimo zapewnień kapitana tego statku przez radio, o trasie rejsu z Douali (Kamerun) do Lome (Togo). Bezpośrednim skutkiem zdarze­nia było zawieszenie funkcjonowania, a następnie tymczasowe zamknięcie instalacji przetwarzających ropę naftową w Bonny. Zbliżał się czas ostatecznego rozwiązania, nikt w najśmielszych oczekiwaniach nie przewidywał zarówno zaciekłości przyszłej wojny domowej, jak i długości oporu Biafry.

Federalna Marynarka Wojenna

Korzeni nigeryjskiej marynarki wojennej należy szukać w roku 1893, a zatem ponad dwadzieścia lat przed połączeniem w jedną całość w 1914 roku dwóch brytyjskich kolonii – Północnej i Południowej Nigerii. W 1893 roku w południowej części posiadłości brytyjskiej Korony powstała Flota Nigerii Południowej (ang. South Nigeria Marine), mająca jednak charakter paramilitarny, polegający głównie na utrzymywaniu porządku na obszarze portów i wybrzeża. W 1900 roku w Nigerii Północnej powstała podobna struktura, siłą rzeczy (z braku dostępu do morza) mająca podobne zadania na rzekach i jeziorach. Po 1914 roku połączona organizacja (Nigerian Marine, przyp. aut.) poszerzyła zakres swych obowiązków do bardziej zaawansowanych badań hydrograficznych (prawidłowego oznaczania bojami mielizn), pogłębiania dróg wodnych, oświetlania szlaków w nocy, prowadzenia serwisu promowego na przeprawach przez rzekę Niger i mniejsze oraz zbadania odległych rzek pod względem żeglowności.

Szybko okazało się, że dla tych celów potrzeba innego rodzaju ciał zarządzających. Powołano więc Zarząd Portów Nigerii (ang. Nigerian Port Authority) i Departament Wód Śródlądowych (ang. Inland Waterways Departament). 1 lipca 1956 roku wydzielono też ściśle wojskową strukturę: Nigeryjskie Siły Morskie (Nigerian Naval Forces). Kadrę NNF pozyskano z różnych źródeł. Pierwszym stali się oficerowie rezerwy Royal Navy, kolejnym byli marynarze służący wcześniej w brytyjskiej flocie kolonialnej, ostatnim zaś kadra rozwiązanej Nigerian Marine. Co ciekawe, transferowani do NNF oficerowie naciskali polityków, w celu jasnego określenia tej organizacji jako kadrowego zaplecza (w zamyśle pomysłodawców), mającej powstać pełnoprawnej nigeryskiej floty wojennej. 1 listopada 1957 roku rozpoczęła funkcjonowanie szkoła marynarki (HMNS QUORRA), z 60 kadetami, którzy zainaugurowali pierwszy 6-miesięczny, podstawowy kurs marynarski.

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 3-4/2017