Organizacja polskiego lotnictwa wojskowego 1989-2019

Adam Gołąbek, Andrzej Wrona

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat polskie lotnictwo wojskowe przechodziło wiele zmian i transformacji. Było to związane z wprowadzaniem nowego sprzętu i uzbrojenia oraz ewolucją jego struktur. Po II wojnie światowej, w związku z zimną wojną, szczyt rozbudowy osiągnęło w połowie lat 70. Później nastąpiło rozluźnienie w napiętych stosunkach politycznych, odczuwalne stało się też starzenie się sprzętu, spośród którego wiele typów nie spełniało wymogów nowoczesności. Od czasu zmian ustrojowych w Polsce w 1989 roku polskie lotnictwo wojskowe sukcesywnie pozbywało się nieperspektywicznego sprzętu, przez długi czas nie wprowadzając jednak na wyposażenie nowych maszyn. Powoli a wyraźnie niwelowany był wypracowany przez lata potencjał kadrowy, szkoleniowy i sprzętowy.

Rok 2018 to szczególna data w dziejach państwa polskiego, mająca bezpośredni związek z przypadającą na listopad rocznicę stulecia odzyskania przez nasz kraj niepodległości, po blisko 123-letnim niebycie państwa polskiego, będącym rezultatem trzech rozbiorów ziem Królestwa Polskiego dokonanych przez ościenne mocarstwa: carską Rosję, Cesarstwo Niemiec oraz Monarchię Austro-Węgier. Odzyskanie przez Polskę niepodległości miało ścisły związek z zakończeniem I Wojny Światowej trwającej od lipca 1914 roku do listopada 1918 roku, w której bezpośredni sprawcy wymazania Polski jako państwa z map świata stanęli naprzeciwko siebie w wyniszczającej wojnie.

11 listopada 1918 roku zawarto rozejm we francuskie miejscowości Compiègne, który przypieczętował ostateczna klęskę Niemiec. Był to wyraźny znak dla polskich elit politycznych do zrywu społecznego mającego na celu przejęcie władzy od zaborców. Dzień wcześniej przybył do Warszawy Józef Piłsudski, któremu rada Regencyjna Królestwa Polskiego przekazała zwierzchnictwo władzy nad Wojskiem Polskim. Od tego momentu rozpoczęło się budowanie polskiej państwowości z jej wszelkimi instytucjami, w tym odbudowa Wojska Polskiego, a wraz z nim także tworzenie nowej formacji, jaką było lotnictwo wojskowe.

Stuletnią historię rozwoju polskiego lotnictwa wojskowego można podzielić na sześć etapów. Etap I obejmujący lata 1918–1920 to okres początków kształtowania się formacji lotniczych w odradzających się strukturach państwa polskiego. Etap II przypadający na lata 1921–1939, kiedy trwała dalsza budowa struktur lotnictwa wojskowego. Etap III obejmuje lata II wojny światowej, a w czasie jej trwania budowy lotnictwa w oparciu o kraje zachodnie, przede wszystkim Wielką Brytanię (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie), ale również budowanie nowych formacji lotniczych związanych z tworzącą się polską siłą zbrojną na wschodzie, za zgodą i w celu realizacji planów ZSRR. Etap IV, przypadający na lata 1945–1950, to kształtowanie i rozwijanie sił powietrznych po zakończeniu wojny w oparciu o struktury lotnicze powstałe w trakcie tworzenia Ludowego Wojska Polskiego. Etap V to rozbudowa struktur lotnictwa przypadająca na lata 1950–1989. Etap VI obejmuje natomiast lata po rozpadzie Układu Warszawskiego i ZSRR, czyli od 1989 roku do dnia dzisiejszego. Na ten czas przypada tworzenie nowych struktur lotniczych po tym, jak Polska przystąpiła do NATO oraz Unii Europejskiej. W tym okresie nastąpiła także zmiana doktryny z obowiązującej do tej pory agresywnej, chociaż radzieccy stratedzy twierdzili, że Układ Warszawski to układ pokojowy, na tzw. czas pokoju oraz na wypadek wojny, po tym jak przystąpiliśmy do NATO. Tym samym nastąpiło przeorientowanie zasadniczych celów działalności lotnictwa wojskowego oraz jego rozwoju w oparciu o państwa i sprzęt dotychczasowego potencjalnego przeciwnika. Pierwszoplanowym, wręcz palącym problemem początkowych lat rozwoju lotnictwa po wyjściu spod zależności ZSRR i przeorientowaniu polityki obronnej na współpracę z krajami Europy Zachodniej oraz USA było odnowienie parku samolotów bojowych o nowe maszyny zakupione od zachodnich producentów, tym bardziej że realną wartość bojową przedstawiały tylko 22 samoloty typu MiG-29.

Zanim dokładnie omówimy ostatnie trzydzieści lat historii polskiego lotnictwa wojskowego, należy pokrótce scharakteryzować okres przed 1989 rokiem, a przede wszystkim podział i system dowodzenia, jaki obowiązywał w lotnictwie wojskowym przed przekształceniami ustrojowymi mającymi bezpośredni związek z rozpadem Układu Warszawskiego. W latach 1963–1989 polskie lotnictwo wojskowe było podzielone na dwie zasadnicze formacje , a podział ten wynikał z zadań, do jakich zostały przeznaczone. Były to: lotnictwo uderzeniowe (operacyjne) i obrony powietrznej (przeciwlotniczej). Pierwsze, którego dowództwo znajdowało się w Poznaniu,

oparte było o struktury dywizyjne, w skład których wchodziły pułki lotnicze lotnictwa myśliwskiego, myśliwsko-szturmowego i bombowego. Dodatkowo lotnictwo operacyjne posiadało pułki lotnictwa transportowego i śmigłowców, a jego przeznaczeniem było wsparcie wojsk lądowych oraz wykonywanie uderzeń na siły przeciwnika lub obiekty na jego terytorium pod osłoną własnego lotnictwa myśliwskiego. Druga formacja, czyli Wojska Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, której dowództwo mieściło się w Warszawie, było podzielone na trzy Korpusy Obrony Przeciwlotniczej OK, w składzie pułków lotnictwa myśliwskiego. Miały one swoje dowództwa odpowiednio: 1. KOP OK – Warszawa, 2. KOP OK – Bydgoszcz i 3. KOP OK – Wrocław, a przeznaczeniem ich i podległych im pułków była obrona strategicznie ważnych obszarach kraju przed atakiem lotnictwa przeciwnika. Oddzielną formacją było lotnictwo szkolne podlegające Inspektoratowi Lotnictwa, któremu podlegały Ośrodki Szkolenia Lotniczego nr 4 w Dęblinie i nr 5 w Radomiu wraz z pułkami szkolno-bojowymi i szkolnymi. Własne formacje lotnicze posiadała również Marynarka Wojenna. Były to pułki, na wyposażeniu których znajdowały się samoloty myśliwsko-szturmowe, bombowe oraz śmigłowce ratownicze i zwalczania okrętów podwodnych. W kolejnych latach zachodziła dalsza ewolucja poszczególnych formacji, która doprowadziła do sytuacji, że pod koniec lat 70. funkcjonowały: Wojska Lotnicze, którym podlegały dwie dywizje lotnictwa myśliwsko-bombowego, myśliwskiego, transportowego oraz śmigłowców bojowych; siły WOP OK zmieniły jedynie nazwę na Wojska Obrony Powietrznej Kraju.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10-11/2019