Organizacja wojenna oddziałów organicznych brygad pancerno-motorowych z grudnia 1938 roku. Część 1
Michał Kuchciak
W numerze specjalnym 2 magazynu „Wojsko i Technika. Historia” z 2024 roku ukazał się artykuł Jędrzeja Korbala pt. Optymalna brygada pancerno-motorowa. Zmiany w strukturze 10. BK i WBP-M. Artykuł ten omawia przemiany organizacyjne dwóch wspomnianych jednostek Wojska Polskiego z okresu pierwszej połowy 1939 roku. Niestety jego wadą, o czym zresztą autor sam nadmienia, jest brak załączników graficznych obrazujących te przemiany. Do tego mankamentu należałoby dodać jeszcze inny, a mianowicie brak bardziej szczegółowego omówienia organizacji wyjściowej oddziałów organicznych brygad pancerno-motorowych (a właściwie wówczas jeszcze tylko 10. BK, ponieważ WBP-M jeszcze wówczas nie istniała), która weszła w życie w grudniu 1938 r. Tytułem uzupełnienia wspomnianego artykułu niniejszy materiał ma przedstawić właśnie tę strukturę organizacyjną. Z uwagi na liczne załączniki graficzne tekst został podzielony na części. Pierwsza obejmuje charakterystykę dowództwa brygady, szwadronu łączności, dywizjonu rozpoznawczego i dywizjonu przeciwpancernego.
17 maja 1938 roku wydany został rozkaz wprowadzający 1 czerwca tymczasową organizację zmotoryzowanej 10. Brygady Kawalerii, która miała obowiązywać na czas letnich ćwiczeń. Względem struktury ćwiczebnej tej jednostki z pierwszej połowy 1937 roku w nowej organizacji doszedł pluton regulacji ruchu, a w etatach pozostałych oddziałów wprowadzono różne zmiany, czasami dość istotne. Nowa struktura organizacyjna 10. BK obejmowała oddziały organiczne, a więc: dowództwo brygady, szwadron łączności, dywizjon przeciwpancerny, pułk kawalerii zmotoryzowanej, dywizjon rozpoznawczy i pluton regulacji ruchu.
Organizacja ta miała być przetestowana podczas ćwiczeń letnich 10. BK. Słabe wyniki manewrów spowodowane z jednej strony stylem dowodzenia (a może właściwiej było napisać „niedowodzenia”) ówczesnego dowódcy tej jednostki płk. dypl. Antoniego Trzaski-Durskiego, a z drugiej etaty nie do końca dostosowane do zadań, jakie stały przed tą, nowoczesną w skali Wojska Polskiego jednostką, uzmysłowiły wyższym kręgom wojskowym, że niezbędne jest wprowadzenie zmian w jej strukturze. Warto tu zacytować słowa dowódcy broni pancernych gen. Stanisława Kozickiego, który stwierdzał:
Równocześnie nadmieniam, że obecnej zaprojektowanym składzie organizacyjnym, uważam 10 B[rygadę] Kaw[alerii] za niezdolną do samodzielnych działań wojennych w szczególności ze względu na nierozwiązaną sprawę naprawy sprzętu, gdyż przewidziane projektem etatów wojennych elementy naprawcze w oddziałach brygady są zupełnie niewystarczające dla zapewnienia koniecznej opieki technicznej dla przewidzianych ilości sprzętu silnikowego.
Część zmian została wprowadzona w nowej organizacji wojennej z grudnia 1938 roku. Za jej podstawą przyjęto tymczasową organizację 10. BK z maja, jednakże według słów gen. Kozickiego na rok 1940 miały być wprowadzone kolejne modyfikacje w etatach. Oczywiście w związku z wybuchem wojny do tego już nie doszło. Dla ścisłości dodać należy, że w oryginalnych etatach praktycznie wszystkie pojazdy były rozróżniane według kategorii (np. samochody ciężarowe do 2 ton, sanitarne, radiowe, warsztaty itp.), na szczęście z pomocą przychodzą zachowane w Centralnym Archiwum Wojskowym należności materiałowe, na których podstawie można odtworzyć marki poszczególnych pojazdów.
Z uwagi na jednorodną treść, aby przedstawić organizację poszczególnych oddziałów w miarę zrozumiale, zdecydowałem się na wyliczeniowy sposób przestawienia zagadnienia według, nazwijmy to „zespołów roboczych”, a nie opisowy, tak jak to było w przypadku dwóch artykułów poświęconych broni pancernej kawalerii pod wspólnym tytułem Broń pancerna Wojska Polskiego 1936–1939 opublikowanych w magazynach „Technika Wojskowa Historia” numery specjalne 5/2022 i 6/2022. Jeśli taka forma nie spotka się z pozytywnym odbiorem Czytelników, w przyszłości powrócę do poprzedniej. W związku z ograniczonym miejscem zrezygnowałem z tabel etatów. Tam, gdzie było to niezbędne, zamieszczone natomiast zostały tabele z ich podsumowaniem.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 5/2024