Ostatnie japońskie myśliwce...

Leszek A. Wieliczko

Ostatnie japońskie myśliwce

Lotnictwa Cesarskiej Marynarki Wojennej

Wiosną 1945 roku sytuacja militarna i gospodarcza Japonii stawała się coraz bardziej krytyczna. Amerykańskie lotnictwo pokładowe i ciężkie bombowce coraz intensywniej atakowały wyspy macierzyste. Priorytetowym zadaniem japońskich sił zbrojnych, w tym także sił morskich, stała się obrona terytorium kraju. Tymczasem Lotnictwo Cesarskiej Marynarki Wojennej (Dai-Nippon Teikoku Kaigun Kokutai) nie dysponowało myśliwcem, który byłby w stanie skutecznie przeciwstawić się amerykańskim nalotom.

W tej sytuacji Kaigun Koku Honbu Gijutsubu (Wydział Techniczny Głównego Biura ds. Lotnictwa Marynarki Wojennej) wspólnie z Dai-Ichi Kaigun Gijutsusho (Pierwszym Arsenałem Technicznym Marynarki Wojennej, zwanym w skrócie Ichi-Gisho) zainicjowały prace nad nowymi samolotami myśliwskimi, określanymi jako Jiki Ko Sentoki (myśliwce typu Ko następnej generacji). Miały to być szybkie, silnie uzbrojone myśliwce przechwytujące, zdolne do działania na dużych i bardzo dużych wysokościach. W obliczu coraz większego chaosu w przemyśle, zamiast wydawania „sztywnej” specyfikacji i oczekiwania na jej rezultaty, postanowiono na bieżąco prowadzić konsultacje i ustalenia dotyczące wymagań i parametrów nowych myśliwców na wspólnych spotkaniach przedstawicieli Marynarki Wojennej z konstruktorami z wytwórni Kawanishi, Mitsubishi i Nakajima (od kwietnia 1945 roku, po przejęciu zarządu przez Gunjusho [Ministerstwo Uzbrojenia], firma Nakajima działała pod nazwą Dai- Ichi Gunju Kosho [Pierwszy Arsenał Uzbrojenia]).

Pierwsze z czterech znanych spotkań dotyczących programu Jiki Ko Sentoki odbyło się 7 kwietnia 1945 roku, ale niewiele wiadomo o jego przebiegu. Było to wstępne spotkanie robocze w gronie przedstawicieli Marynarki Wojennej, w którym uczestniczyli m.in. specjaliści z Gijutsubu, Ichi-Gisho i Grupy Powietrznej „Yokosuka”. Ustalono na nim jedynie potrzebę pozyskania nowych myśliwców i określono wstępnie pożądane osiągi oraz inne parametry przyszłych samolotów. Szczegółowe kwestie miały zostać przedyskutowane i ustalone na następnych spotkaniach, już z udziałem przedstawicieli wytwórni lotniczych.

Do kolejnego spotkania w szerszym gronie doszło 1 maja w siedzibie Ichi-Gisho w Yokosuce. W jego trakcie wymieniono opinie na temat myśliwców, które powinny zostać opracowane w najbliższej przyszłości. Zgodzono się, że najpilniej jest potrzebny wysokościowy myśliwiec przechwytujący, określony jako Kokodo Kosen (myśliwiec wysokościowy typu Ko). Rozważano trzy możliwości jego pozyskania: (1) doraźną modyfikację już istniejących myśliwców Kawanishi N1K2-J Shiden Kai i Mitsubishi A7M2 Reppu do napędu nowymi silnikami w ramach programu poprawy osiągów (seino kojo keikaku), (2) przywrócenie do realizacji zarzuconego w lipcu 1944 roku projektu myśliwca Kawanishi J6K1 Jinpu oraz (3) opracowanie projektów całkowicie nowych myśliwców.

W wyniku dyskusji nad poszczególnymi punktami postanowiono niezwłocznie podjąć prace nad ulepszonymi wersjami samolotów myśliwskich Shiden Kai i Reppu, w każdym przypadku w dwóch odmianach – pierwszej, przeznaczonej do działań na średnich i średnio-dużych wysokościach oraz drugiej, dostosowanej do działań na bardzo dużych wysokościach. Dla myśliwca Shiden Kai zalecono użycie silników Nakajima Ha-45-25 i Ha-45-44 (odpowiednio w odmianie pierwszej i drugiej), a dla Reppu Mitsubishi Ha-43-12 i Ha-43-51. Wydawało się, że dzięki połączeniu już istniejących płatowców z jednostkami napędowymi o większej mocy uda się w szybkim czasie stworzyć myśliwce dysponujące znacznie lepszymi osiągami na większych wysokościach, niż dotychczas istniejące wersje.

Ostatecznie do końca wojny żadna z tych maszyn nie została zbudowana. Prac nad myśliwcem Shiden Kai z silnikiem Ha-45-25 prawdopodobnie w ogóle nie podjęto, uznając tę wersję za mało perspektywiczną. Zresztą Ha-45-25 i tak nie był jeszcze gotowy do użycia – w tym czasie istniały tylko trzy egzemplarze tego silnika, które poddawano próbom na hamowni. Skupiono się natomiast na bardziej obiecującej wersji z Ha-45-44, który dzięki dwustopniowej trzybiegowej sprężarce miał dysponować znacznie większą mocą na dużych wysokościach. W przypadku Reppu prototyp z silnikiem Ha-43-12 miał powstać z przebudowy czwartego prototypu A7M1, ale do końca wojny oczekiwano na dostawę silnika, który powodu problemów z nową sprężarką wymagał pewnych poprawek konstrukcyjnych. Także prototyp Reppu z silnikiem Ha-43-51 do końca wojny nie został zbudowany. Pomysł wznowienia prac nad projektem J6K1 Jinpu został natomiast odrzucony.

Postanowiono także rozpocząć prace nad projektami nowych myśliwców następnej generacji. Analizując znane i spodziewane zagrożenia ustalono wstępnie, że Jiki Ko Sentoki powinien charakteryzować się następującymi osiągami: prędkość maksymalna miała wynosić co najmniej 704 km/h (380 węzłów) na wysokości 10 000 m, czas wznoszenia poniżej 15 min na wysokość 10 000 m, pułap maksymalny 13 500 m, długotrwałość lotu 2,5 godziny z prędkością przelotową plus rezerwa 42 minuty na prowadzenie walki powietrznej z maksymalną mocą silnika, prędkość lądowania poniżej 148 km/h (80 węzłów). Jednostkowe obciążenie powierzchni nośnej ustalono na poziomie najwyżej 170 kg/m2. Uzbrojenie miało się składać z czterech działek kal. 20 mm, z zapasem amunicji po 250 nabojów na działko. Za niezbędne elementy konstrukcji i wyposażenia uznano duży zbiornik paliwa w kadłubie oprócz standardowych zbiorników w skrzydłach (wszystkie osłonięte okładzinami samouszczelniającymi), automatyczną instalację przeciwpożarową, płytę pancerną lub szybę ze szkła pancernego za zagłówkiem fotela pilota oraz opancerzenie zasobników amunicyjnych z tyłu i z góry.

Do napędu Jiki Ko Sentoki rekomendowano najnowsze, dopiero opracowywane wersje silników Mitsubishi Ha-43-51 (MK9C), Nakajima Ha-45-44 (Homare 44) lub Nakajima Ha-44-21. Silnik Ha-43-51 miał być wyposażony w jednostopniową trzybiegową sprężarkę i osiągać moc startową 2130 hp przy 2900 obr./min oraz moc trwałą 2000 hp na wysokości 1800 m, 1800 hp na wysokości 5600 m i 1660 hp na wysokości 8700 m przy 2800 obr./min. Pierwsze egzemplarze tych silników miały zostać zmontowane do końca czerwca, w lipcu miały się rozpocząć ich próby na hamowni, a we wrześniu silniki miały być dostępne do użycia. Z kolei Ha-45-44 miał być wyposażony w dwustopniową trzybiegową sprężarkę i osiągać moc startową 1900 hp (według innych danych 1810 hp) przy 3000 obr./min oraz moc trwałą 1830 hp na wysokości 2300 m, 1640 hp na wysokości 4800 m i 1530 hp na wysokości 8000 m przy 3000 obr./min.

Do 25 maja miał się zakończyć montaż pierwszych pięciu egzemplarzy prototypowych tego silnika, od czerwca miały być produkowane dwa egzemplarze miesięcznie, a od września miała ruszyć pełnoskalowa produkcja seryjna.

Natomiast Ha-44 był zupełnie nową jednostką napędową, o znacznie większych gabarytach i masie niż silniki Ha-45 i Ha-43. Pierwsza wersja tego silnika doprowadzona do stanu umożliwiającego podjęcie produkcji seryjnej – Ha-44-12 (NK11A) z jednostopniową dwubiegową sprężarką – właśnie przechodziła próby. Do tego czasu zbudowano 16 egzemplarzy tych silników. Od września miała się rozpocząć produkcja seryjna, początkowo w tempie czterech-pięciu egzemplarzy miesięcznie. Docelowa wersja Ha-44-21 miała być wyposażona w dwustopniową trzybiegową sprężarkę i osiągać moc startową 2400 hp przy 2800 obr./min oraz moc trwałą 2200 hp na wysokości 1500 m, 2050 hp na wysokości 6000 m i 1850 hp na wysokości 10 500 m przy 2700 obr./min. W zasadzie tylko ten silnik mógł zapewnić nowym myśliwcom tak wysokie osiągi na dużych wysokościach, zwłaszcza że równocześnie zrezygnowano ze stosowania turbosprężarek, uznając je za zbyt skomplikowane technicznie i sprawiające mnóstwo problemów. Było to w praktyce przyznanie, że japoński przemysł do końca wojny nie poradził sobie z konstrukcją tego typu urządzeń.

Trzecie spotkanie w sprawie Jiki Ko Sentoki odbyło się 23 maja. Zaprezentowano na nim w sumie pięć projektów wstępnych nowych myśliwców. Trzy z nich przedstawiła firma Mitsubishi – pierwszym był Reppu o poprawionych osiągach (A7M3), natomiast dwa nowe projekty bazowały na samolocie Reppu i projekcie Reppu Kai i różniły się przede wszystkim rozpiętością skrzydeł. W tych dwóch nowych projektach przewidywano użycie silnika Ha-44-21. Z kolei firmy Kawanishi i Nakajima przedstawiły po jednym projekcie. Projekt firmy Kawanishi z silnikiem Ha-45-44 był oparty na seryjnym myśliwcu Shiden Kai, choć wykorzystywał także niektóre rozwiązania konstrukcyjne z projektu J6K1 Jinpu. Natomiast projekt firmy Nakajima z silnikiem Ha-44-21 był prawdopodobnie rozwinięciem myśliwca wysokościowego Ki-87, opracowanego dla Lotnictwa Armii. Trzy z tych projektów, w których do napędu przewidziano Ha-44-21, można uznać za faktyczne propozycje Jiki Ko Sentoki. Pozostałe dwa były doraźnymi modyfikacjami, zleconymi do realizacji na spotkaniu 1 maja.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10/2012