Pancerne Junaki

Zbigniew Lalak

Pancerne Junaki

W izolacji
Zakończenie działań wojskowych I wojny światowej w 1918 roku zmusiło władze państwowe Bułgarii, której wojska walczyły po stronie państw Centralnych, do podpisania bezwarunkowej kapitulacji. Rok później, 27 listopada 1919 roku, Bułgaria podpisała traktat pokojowy w Neully-sur-Seine, ustalający powojenne porządki w południowej Europie. Na mocy traktatu bułgarskie terytorium zmniejszyło się o blisko 49 000 km2. Traktat nakładał również ogromne reparacje wojenne, jakie Bułgaria zobowiązana była zapłacić Królestwu SHS (od 1928 roku Jugosławia), Grecji i Rumunii. Do tych terytorialnych i ekonomicznych sankcji dochodziły także ograniczenia wojskowe. Armia bułgarska (wojska lądowe i marynarka wojenna) nie mogła przekroczyć 20 000 oficerów i żołnierzy, straż graniczna – 3 000 ludzi, a liczba sił policyjnych, uzbrojonych strażników leśnych, celników i innych urzędników państwowych posiadających prawo noszenia broni – 10 000. Zgodnie z postanowieniami traktatu, powszechną służbę wojskową zastąpiła służba ochotnicza. Ograniczona została liczba, jak również typy uzbrojenia. Zabronione zostało posiadanie broni pancernej, lotnictwa i innych typów ofensywnego sprzętu wojskowego. Uzbrojenie strzeleckie, znajdujące się w arsenałach armii bułgarskiej, musiało zostać przekazane komisji pokojowej, kontrolującej przestrzeganie punktów traktatu przez Bułgarię. Produkcja materiałów wojennych przeznaczonych dla bułgarskiej armii mogła odbywać się w jednych zakładach pod kontrolą Ententy. Zamknięto nie tylko Akademię Wojskową w Sofii, ale również wszystkie inne szkoły wojskowe niższego stopnia. Sytuacja militarna, polityczna i ekonomiczna królestwa bułgarskiego była w latach 20. niezwykle niekorzystna. Wyjazd stałej komisji pokojowej Ententy w 1928 roku spowodował rozpoczęcie reorganizacji armii. Sporządzane wcześniej w tajemnicy plany organizacyjne miały wreszcie możliwość realizacji. Sformowano dowództwa czterech armii (faktyczny odpowiednik korpusu), pułki piechoty przekształcone zostały w dywizje piechoty, rozpoczęto organizację oddziałów artylerii, kawalerii, wojsk inżynieryjnych i straży granicznej.

Trudne początki 1934-1940
Do 1934 roku bułgarska armia posiadała uzbrojenie pamiętające czasy I wojny światowej. W całych siłach zbrojnych znajdowało się zaledwie: 204 lekkie karabiny maszynowe, 30 ciężkich karabinów maszynowych oraz 18 armat polowych. Problemem numer jeden dla władz wojskowych i rządu stało się dozbrojenie armii. Brak własnego przemysłu zbrojeniowego zmusił Bułgarów do poszukiwań za granicą. Obowiązujące sankcje nie pozwalały na swobodę w wyborze partnerów handlowych. W końcu 1928 roku Bułgarzy podjęli rozmowy z przedstawicielami firmy Skoda, dotyczące zakupu samochodów pancernych typu PA-II. Odpowiedź Czechów była negatywna. Aby stać się wiarygodnym partnerem handlowym, Sofia musiała przezwyciężyć najpierw wrogą postawę swoich sąsiadów – Jugosławii, Turcji, Grecji i Rumunii. Rumunia oraz Jugosławia mogły tymczasem bez przeszkód kupować sprzęt wojskowy w Wielkiej Brytanii i Francji. Turcja miała możliwość zakupu uzbrojenia w ZSRR oraz Francji. Nic zatem dziwnego, że Bułgarzy starali się poprawić stosunki z tymi państwami. W styczniu 1937 roku podpisano układ o przyjaźni z Jugosławią. Układ ten był podstawą do dalszej normalizacji sytuacji na Bałkanach. W lipcu 1938 roku w Salonikach Bułgaria zawarła traktat o przyjaźni i pokojowym współistnieniu z państwami Paktu Bałkańskiego (Jugosławia, Grecja, Rumunia i Turcja), w którym rząd bułgarski zobowiązywał się zachować neutralność w przypadku konfliktu na Bałkanach. W 1934 roku minister obrony przedstawił na forum rządu referat, w którym podkreślił konieczność posiadania przez armię bułgarską pojazdów pancernych. Zakomunikował jednocześnie włoską propozycję sprzedaży jej lekkich czołgów (tankietek) Carro Veloce CV.33. Minister argumentował pilną potrzebę zakupu czołgów koniecznością modernizacji armii, która przez 17 lat nie otrzymała nowoczesnego uzbrojenia i znajdowała się w regresie. Na początku roku 1935, za sumę 10 770 600 ówczesnych lewów, Bułgaria zakupiła w zakładach Ansaldo-FIAT 14 lekkich czołgów. Rok wcześniej, w marcu 1933 roku, Mussolini obiecał bułgarskiemu ambasadorowi w Rzymie, Swetostawowi Pomonowowi, że armia włoska przekaże nieodpłatnie 5 000 karabinów i 50 armat, przy zastrzeżeniu utrzymania w tajemnicy tej dostawy. Na wyposażenie armii włoskiej CV.33 wszedł w 1933 roku. W 1935 roku w zakładach Ansaldo uruchomiono produkcję drugiej serii tankietek i pojazdy, oznaczone CV.35, otrzymały zdwojone uzbrojenie w postaci karabinów maszynowych FIAT Model 18/35 kalibru 8 mm. Tankietka rozwijała prędkość 42 km/h i miała zasięg 125 km. Włosi proponowali użytkownikom dostosowanie zakupionych czołgów do innego typu uzbrojenia, bardziej adekwatnego do arsenałów armii. Stąd bułgarskie czołgi zostały wyposażone w jeden karabin maszynowy typu Schwartzlose wz.1907/12. Jednocześnie zakupiono 14 samochodów ciężarowych Rada, przystosowanych do transportu czołgów.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 4/2010