Pancerne kangury

Zbigniew Lalak

Pancerne kangury

Idea przewozu piechoty na polu walki w specjalnie opancerzonym pojeździe sięga okresu I wojny światowej. Wówczas to, na wiosnę 1917 roku trzech inżynierów: Tennyson D’Eyncourt, J.G. Rackham i W.G. Willson, opracowało wstępny projekt tzw. czołgu wielozadaniowego. Czołg miał być wykorzystywany zarówno jako wóz bojowy jak też transporter wojska i zaopatrzenia dla oddziałów walczących na pierwszej linii. Projekt został oparty na czołgu Mark VIII. W trakcie prac studialnych postanowiono zrezygnować z wyposażania czołgu w armaty, ograniczając się wyłącznie do karabinów maszynowych traktowanych jako uzbrojenie obronne. Bryła pojazdu oczywiście była prawie identyczna z wcześniejszymi brytyjskimi czołgami. Z przodu znajdowały się przedział kierowania oraz silnikowy. Nad silnikiem umieszczono przedział dowodzenia. Za silnikiem znajdował się przedział transportowy, do którego prowadziły włazy umiejscowione w bocznych płytach kadłuba – po dwa z każdej strony. W przedziale można było transportować aż 50 ludzi lub 10 ton zaopatrzenia (pojazd ważył 27 t i miał prawie 10 m długości). W czerwcu 1918 roku w zakładach Armstron-Whitworth w Newcastle nad rzeką Tyne zaprezentowano dwa prototypy. Pojazdy wzbudziły duże zainteresowanie przedstawicieli wojska. Wkrótce zostało złożone zamówienie na 200 sztuk czołgu Mark IX, bo tak oficjalnie nazwano nowy pojazd (nieoficjalnie nazwano go świnią – „The Pig”). Do końca wojny zdołano zmontować trzy czołgi oraz wyprodukować elementy dla kolejnych 23 sztuk. Ponadto w 1919 roku Royal Navy przeprowadziła próby z wersją pływającą czołgu Mark IX, nazwaną „Duck”, lecz przedstawiciele marynarki nie wykazali większego zainteresowaniatą konstrukcją. Idea ciężkiego transportera zniknęła wówczas z bieżących planów armii brytyjskiej. W okresie międzywojennym kilkakrotnie powracano do tej koncepcji, ale gdy w 1939 roku wybuchła nowa wojna między mocarstwami, pojazdy tego typu nie znajdowały się na wyposażeniu żadnej armii. Także na polach II wojny światowej ciężki transporter piechoty, oparty na konstrukcji czołgu, okazał się efemerydą. Mimo to armia kanadyjska wprowadziła do walki taki pojazd – nazwano go Kangaroo.

Kanadyjski Ram
15 lipca 1940 roku doszło do spotkania gen. mjr. V.V. Popea, dyrektora departamentu prac nad bronią pancerną w brytyjskim ministerstwie wojny, z płk. E.I.N. Burnsem, szefem departamentu prac badawczych kanadyjskiego ministerstwa obrony narodowej. Celem spotkania było uzgodnienie przyszłej współpracy przy tworzeniu kanadyjskich jednostek pancernych i produkcji zbrojeniowej. 5 września 1940 roku zapadła decyzja o uruchomieniu w Kanadzie produkcji brytyjskiego czołgu lekkiego Mark VI. Na szczęście decyzja ta została odwołana i Kanadyjczycy zainteresowali się amerykańskim czołgiem średnim M3. 26 września ministerstwo zaopatrzenia i amunicji określiło zapotrzebowanie armii kanadyjskiej na czołgi średnie na poziomie 1157 sztuk (oficjalnie były to czołgi szybkie – Cruiser). Wkrótce rozpoczęły się rozmowy z Amerykanami na temat produkcji wspólnego czołgu określanego jako M3 (Anglo-American) Cruiser Tank. Ostatecznie 29 stycznia 1941 roku rząd kanadyjski zgodził się na produkcję takiej ilości czołgów. 1 lutego do Stanów Zjednoczonych udała się specjalna komisja, której przewodniczył E.A. Carswell. Kanadyjczycy mieli już pewne doświadczenie w produkcji czołgów, bowiem od 1940 roku w zakładach Canadian Pacific Railway Company w Monterealu produkowano czołgi Valentine. Produkowano także uzbrojenie i amunicję. Warto tu wspomnieć, że w sumie do 1947 roku, gdy zakłady Canadian Pacific Railway Company zakończyły produkcję na potrzeby armii brytyjskiej (czołgi Valentine IX, które wytwarzano w Kanadzie i wysyłano do ZSRR, nominalnie produkowane były na zlecenie armii brytyjskiej; dopiero Wielka Brytania sprzedawała je ZSRR), wartość zamówień brytyjskich wyniosła 50 mln dolarów kanadyjskich. Produkcję nowego czołgu, który otrzymał nazwę Ram (dziki kozioł górski żyjący w Kanadzie), miały podjąć zakłady Monteral Locomotive Works. Pojazd został zaprojektowany przy udziale inżynierów kanadyjskich i amerykańskich.W lipcu 1941 roku gotowe były dwa czołgi, a do końca roku zbudowano kolejnych 96 sztuk. Do sierpnia 1943 roku zdołano wyprodukować 1949 czołgów Ram I i Ram II. 277 czołgów przejęła armia kanadyjska, natomiast 1671 odebrała armia brytyjska (czołgi Ram, na których szkoliła się kanadyjska 4. Dywizja Pancerna na terenie Wielkiej Brytanii, były własnością Anglików!). Wykorzystując kadłuby czołgu Ram Kanadyjczycy rozpoczęli produkcję samobieżnych haubic Sexton (Patrz Poligon 6/2009) oraz pojazdów specjalnych, opancerzonych transporterów piechoty Kangaroo, transporterów amunicyjnych, wozów ewakuacyjnych oraz opancerzonych miotaczy płomieni Badger. Kangaroo nie powstał jednak na deskach kreślarskich kanadyjskich inżynierów. Ten pojazd stworzyła sama armia.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 3/2010