Pancerniki Kaga i Tosa
Michał Kopacz
Niedoszłe olbrzymy cesarskiej floty
Pancerniki Kaga i Tosa
W momencie wodowania pancerniki Kaga i Tosa były największymi okrętami tej klasy na świecie. Mimo usilnych starań delegacji japońskiej obie zwodowane w wielkim pośpiechu jednostki stały się ofiarami traktatu waszyngtońskiego. Ogromny wysiłek włożony w ich budowę nie poszedł jednak na marne. Kaga został przebudowany na lotniskowiec, natomiast kadłub jego bliźniaka dał niespotykaną możliwość sprawdzenia w rzeczywistości założeń teoretycznych i koncepcji przyjętych podczas projektowania opancerzenia i ochrony nowoczesnych pancerników japońskich.
GENEZA FLOTY 8-8
Zgodnie z założeniami dowództwa Cesarskiej Marynarki Wojennej trzonem japońskiej floty na początku XX wieku miały być dwa dywizjony (Sentai) nowoczesnych najcięższych jednostek – pancerników (Senkan) i krążowników pancernych (Soko Junyokan). Taki kształt floty był głównie wynikiem doświadczeń z wojny japońsko-chińskiej (1894-1895), w której nie do końca sprawdziła się koncepcja niedużych, szybkich i silnie uzbrojonych, ale nieopancerzonych jednostek. Podczas największej bitwy morskiej wojny z Chinami, starcia u ujścia rzeki Jalu 17 września 1894 roku, japońskie krążowniki nie były w stanie zatopić chińskich pancerników Ting Yuan i Chen Yuan. Z bitwy Japończycy wyciągnęli może niezbyt odkrywczy, ale prawdziwy wniosek: najlepszym środkiem do zniszczenia nieprzyjacielskiego pancernika ciągle był… własny pancernik. Doceniono jednak znaczenie prędkości krążowników, co umożliwiało wypracowanie przewagi taktycznej. Po przeanalizowaniu wszystkich doświadczeń wojennych zdecydowano się na budowę floty, której trzon stanowiłyby dwa rodzaje najcięższych okrętów: dobrze opancerzone wolniejsze pancerniki i szybkie, ale lżej opancerzone krążowniki pancerne. Liczebność każdego dywizjonu początkowo określono na 6 jednostek, stąd potocznie nazywano je Flotą 6-6 (Roku-Roku Kantai). Podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905) flota składała się z 6 pancerników i już 8 krążowników pancernych (marynarkę udało się wzmocnić dwoma krążownikami pancernymi odkupionymi od Argentyny, zbudowanymi we włoskiej stoczni Ansaldo). Po zwycięskiej bitwie pod Cuszimą oraz wyeliminowaniu Floty Oceanu Spokojnego marynarka rosyjska nie stanowiła już żadnego zagrożenia. Pierwszy zarys Cesarskiej Polityki Obronnej (Teikoku kokubo hoshin) faworyzowany przez Armię wyznaczał tylko jednego hipotetycznego wroga – Rosję. Oczywiście takie sformowanie polityki obronnej stawiało marynarkę japońską w bardzo niekorzystnym położeniu. Ze względu na trudną sytuację finansową państwa (wojnę z Rosją Japonia zakończyła z ogromnym długiem narodowym i wyczerpaną zdolnością kredytową) budżet przeznaczony na rozbudowę floty musiałby zostać ograniczony, a to spowodowałoby pozostanie w tyle za innymi mocarstwami morskimi. Minister marynarki Makoto Saito natychmiast polecił najlepszym strategom ze Sztabu Generalnego Marynarki (Gunreibu) i Wyższej Szkoły Sztabowej Marynarki (Kaigun Daigakko) opracować kontrpropozycję polityki obronnej. Jej głównymi autorami byli wybitni znawcy strategii marynarki: kmdr ppor. Saneyuki Akiyama, kmdr por. Tetsutaro Sato i kmdr por. Suzuki Kantaro. Swój szkic polityki obronnej oparli oni na wcześniejszej kontrowersyjnej pracy Sato z 1902 roku na temat roli marynarki w obronie Cesarstwa. Głównym założeniem koncepcji była konieczność zbudowania i utrzymania floty równej 70% tonażu wroga. Uważano, że taki stosunek sił jest niezbędnym minimum potrzebnym do prowadzenia działań defensywnych (według konwencjonalnych poglądów w tych czasach potrzebna była 50% przewaga liczebna, by z sukcesem przeprowadzić operację ofensywną). Za głównego przeciwnika marynarka wybrała Stany Zjednoczone, choć japońscy stratedzy nie brali pod uwagę realnej groźby konfrontacji. Flota hipotetycznego przeciwnika miała posłużyć jako wzorzec służący do oszacowania liczebności własnej floty. Sato określił liczbę amerykańskich pancerników na 24 (łącznie z tym, które znajdowały się w budowie), a to definiowało konieczność posiadania 16 najcięższych okrętów: 8 pancerników i 8 krążowników pancernych (w wyniku doświadczeń z wojny z Rosją, stwierdzono, że nowo budowane krążowniki pancerne muszą mieć uzbrojenie porównywalne z pancernikami – de facto miały to więc być pierwsze krążowniki liniowe). Wśród oficerów marynarki prowadzono dyskusje, czy jest to liczba wystarczająca, sugerując, że japońska flota będzie miała nie więcej niż 50% szans, by wygrać starcie. Przeciwnego zdania byli autorzy koncepcji. Uważali oni, że flota Stanów Zjednoczonych będzie „zmęczona” po długiej podróży w poprzek Pacyfiku oraz rozciągnięta na znacznym obszarze. Dodatkowo pomóc miał specjalny plan „decydującej bitwy” opracowany przez kmdr. ppor. Akiyamę. Roboczo nazywano go taktyką „przechwycenia i ścierania”. Polegał on na wczesnym wykryciu przeciwnika w dużej odległości od miejsca bitwy flot liniowych i nękaniu go atakami sił lekkich (Akiyama jako jeden z oficerów sztabowych adm. Togo, zaproponował przyjęcie właśnie takiej taktyki w bitwie pod Cuszimą – nocne ataki torpedowców, poranny atak krążowników i wreszcie dzienna bitwa pancerników, jednak ze względu na zbyt późne wykrycie rosyjskiej floty plan ten częściowo się nie powiódł). 4 kwietnia 1907 roku Komitet Obronny (Kokubo) przedstawił nową koncepcję Cesarskiej Polityki Obronnej (Teikoku kokubo hoshin) na najbliższych 15 lat. Rosja pozostała jako pierwszy hipotetyczny przeciwnik Japonii, jednak na drugim miejscu wymieniono już Stany Zjednoczone. Dokument potwierdzał również konieczność posiadania Floty 8-8 (Hachi-Hachi Kantai) – 8 pancerników i 8 krążowników pancernych. Każda z jednostek trzonu floty nie mogła pozostawać w służbie pierwszoliniowej dłużej niż 8 lat (z czasem granicę wieku poniesiono do 10 lat).
Zgodnie z założeniami dowództwa Cesarskiej Marynarki Wojennej trzonem japońskiej floty na początku XX wieku miały być dwa dywizjony (Sentai) nowoczesnych najcięższych jednostek – pancerników (Senkan) i krążowników pancernych (Soko Junyokan). Taki kształt floty był głównie wynikiem doświadczeń z wojny japońsko-chińskiej (1894-1895), w której nie do końca sprawdziła się koncepcja niedużych, szybkich i silnie uzbrojonych, ale nieopancerzonych jednostek. Podczas największej bitwy morskiej wojny z Chinami, starcia u ujścia rzeki Jalu 17 września 1894 roku, japońskie krążowniki nie były w stanie zatopić chińskich pancerników Ting Yuan i Chen Yuan. Z bitwy Japończycy wyciągnęli może niezbyt odkrywczy, ale prawdziwy wniosek: najlepszym środkiem do zniszczenia nieprzyjacielskiego pancernika ciągle był… własny pancernik. Doceniono jednak znaczenie prędkości krążowników, co umożliwiało wypracowanie przewagi taktycznej. Po przeanalizowaniu wszystkich doświadczeń wojennych zdecydowano się na budowę floty, której trzon stanowiłyby dwa rodzaje najcięższych okrętów: dobrze opancerzone wolniejsze pancerniki i szybkie, ale lżej opancerzone krążowniki pancerne. Liczebność każdego dywizjonu początkowo określono na 6 jednostek, stąd potocznie nazywano je Flotą 6-6 (Roku-Roku Kantai). Podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905) flota składała się z 6 pancerników i już 8 krążowników pancernych (marynarkę udało się wzmocnić dwoma krążownikami pancernymi odkupionymi od Argentyny, zbudowanymi we włoskiej stoczni Ansaldo). Po zwycięskiej bitwie pod Cuszimą oraz wyeliminowaniu Floty Oceanu Spokojnego marynarka rosyjska nie stanowiła już żadnego zagrożenia. Pierwszy zarys Cesarskiej Polityki Obronnej (Teikoku kokubo hoshin) faworyzowany przez Armię wyznaczał tylko jednego hipotetycznego wroga – Rosję. Oczywiście takie sformowanie polityki obronnej stawiało marynarkę japońską w bardzo niekorzystnym położeniu. Ze względu na trudną sytuację finansową państwa (wojnę z Rosją Japonia zakończyła z ogromnym długiem narodowym i wyczerpaną zdolnością kredytową) budżet przeznaczony na rozbudowę floty musiałby zostać ograniczony, a to spowodowałoby pozostanie w tyle za innymi mocarstwami morskimi. Minister marynarki Makoto Saito natychmiast polecił najlepszym strategom ze Sztabu Generalnego Marynarki (Gunreibu) i Wyższej Szkoły Sztabowej Marynarki (Kaigun Daigakko) opracować kontrpropozycję polityki obronnej. Jej głównymi autorami byli wybitni znawcy strategii marynarki: kmdr ppor. Saneyuki Akiyama, kmdr por. Tetsutaro Sato i kmdr por. Suzuki Kantaro. Swój szkic polityki obronnej oparli oni na wcześniejszej kontrowersyjnej pracy Sato z 1902 roku na temat roli marynarki w obronie Cesarstwa. Głównym założeniem koncepcji była konieczność zbudowania i utrzymania floty równej 70% tonażu wroga. Uważano, że taki stosunek sił jest niezbędnym minimum potrzebnym do prowadzenia działań defensywnych (według konwencjonalnych poglądów w tych czasach potrzebna była 50% przewaga liczebna, by z sukcesem przeprowadzić operację ofensywną). Za głównego przeciwnika marynarka wybrała Stany Zjednoczone, choć japońscy stratedzy nie brali pod uwagę realnej groźby konfrontacji. Flota hipotetycznego przeciwnika miała posłużyć jako wzorzec służący do oszacowania liczebności własnej floty. Sato określił liczbę amerykańskich pancerników na 24 (łącznie z tym, które znajdowały się w budowie), a to definiowało konieczność posiadania 16 najcięższych okrętów: 8 pancerników i 8 krążowników pancernych (w wyniku doświadczeń z wojny z Rosją, stwierdzono, że nowo budowane krążowniki pancerne muszą mieć uzbrojenie porównywalne z pancernikami – de facto miały to więc być pierwsze krążowniki liniowe). Wśród oficerów marynarki prowadzono dyskusje, czy jest to liczba wystarczająca, sugerując, że japońska flota będzie miała nie więcej niż 50% szans, by wygrać starcie. Przeciwnego zdania byli autorzy koncepcji. Uważali oni, że flota Stanów Zjednoczonych będzie „zmęczona” po długiej podróży w poprzek Pacyfiku oraz rozciągnięta na znacznym obszarze. Dodatkowo pomóc miał specjalny plan „decydującej bitwy” opracowany przez kmdr. ppor. Akiyamę. Roboczo nazywano go taktyką „przechwycenia i ścierania”. Polegał on na wczesnym wykryciu przeciwnika w dużej odległości od miejsca bitwy flot liniowych i nękaniu go atakami sił lekkich (Akiyama jako jeden z oficerów sztabowych adm. Togo, zaproponował przyjęcie właśnie takiej taktyki w bitwie pod Cuszimą – nocne ataki torpedowców, poranny atak krążowników i wreszcie dzienna bitwa pancerników, jednak ze względu na zbyt późne wykrycie rosyjskiej floty plan ten częściowo się nie powiódł). 4 kwietnia 1907 roku Komitet Obronny (Kokubo) przedstawił nową koncepcję Cesarskiej Polityki Obronnej (Teikoku kokubo hoshin) na najbliższych 15 lat. Rosja pozostała jako pierwszy hipotetyczny przeciwnik Japonii, jednak na drugim miejscu wymieniono już Stany Zjednoczone. Dokument potwierdzał również konieczność posiadania Floty 8-8 (Hachi-Hachi Kantai) – 8 pancerników i 8 krążowników pancernych. Każda z jednostek trzonu floty nie mogła pozostawać w służbie pierwszoliniowej dłużej niż 8 lat (z czasem granicę wieku poniesiono do 10 lat).
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 5/2010