Pancerny kontratak na Szumszu: 18 sierpnia 1945 r.
Marcin Gawęda
Zgodnie z ustaleniami mocarstw alianckich Wyspy Kurylskie miały zostać zajęte przez radzieckie siły zbrojne i stacjonujące tam wojska japońskie powinny skapitulować przed Armią Czerwoną. Prośba Stalina z 16 sierpnia 1945 r., aby do obszaru, na który mieli wkroczyć Sowieci włączyć także północną część wyspy Hokkaido, napotkała jednak stanowczy sprzeciw prezydenta Trumana. Pośpiesznie przygotowany plan operacji desantowej na Kurylach zakładał w pierwszej kolejności niespodziewany desant na Szumszu, a następnie na sąsiednie Paramuszir i Onekotan. Zakładano, że zajęcie pierwszej z nich podważy cały system obrony północnych Wysp Kurylskich i jednocześnie stworzy dogodną bazę wyjściową do dalszych ataków. Nie spodziewano się raczej większego oporu.
Obrona wyspy Szumszu
Kuryle to łańcuch ponad 30 wysp wulkanicznych położonych między japońską wyspą Hokkaido a półwyspem Kamczatka, oddzielonych od siebie Cieśninami Kurylskimi. Za obronę tych wysp odpowiadał 5. Front (Grupa Armii) pod dowództwem gen. Kiichiro Higuchi. Jesienią 1944 r. zaczęto reorganizować obronę Kuryli, co wiązało się ze zmianami podległości poszczególnych związków taktycznych oraz ich przemieszczaniem. Duże siły stacjonowały zwłaszcza na wyspach Paramuszir, Matua, Urup, Etorofu oraz Kunaszir. Na wyspach Szumszu i Paramuszir obronę organizowała dwubrygadowa 91. Dywizja Piechoty gen. Fusaki Tsutsumi.
Wyspa Szumszu (pow. 388 km²), gdzie desantowały się radzieckie siły inwazyjne, jest najdalej wysuniętą na północ wyspą z archipelagu i leży zaledwie o ok. 12 km od Kamczatki, od której rozdziela ją Pierwsza Cieśnina Kurylska. Następna wyspa archipelagu to Paramuszir, położona bardzo blisko Szumszu. W czasie bitwy miało to istotne znaczenie, gdyż Japończycy przerzucali z Paramuszir siły i środki na Szumszu. Jak wspomniano, za obronę obu tych wysp odpowiedzialna była 91. Dywizja Piechoty, której sztab stacjonował na Paramuszir.
Na Szumszu znajdowała się baza morska Kataoka, która była celem radzieckiego ataku i wokół której zorganizowano główny system obrony. W 1945 r. na lotniskach polowych nie stacjonowały już w zasadzie żadne siły powietrzne, pozostały jedynie pojedyncze samoloty ze stacjonujących tam wcześniej jednostek, które przemieszczono na Wyspy Japońskie. Obrona wyspy była dobrze przygotowana, oparta o bardzo rozbudowane podziemne pozycje (schrony, kazamaty, pieczary), sieć okopów i rowów przeciwpancernych. Wszystkie stanowiska bojowe były doskonale zamaskowane, działa i cekaemy wstrzelane w wyznaczone sektory, używano także makiet i celów pozornych. Pola minowe oraz zasieki były raczej nieliczne, chroniły bardziej zachodnią część wyspy (rejon bazy Kataoka), gdzie skoncentrowano główne siły obrony. Nie znaczy to, że na wschodniej części wyspy nie było żadnych sił i umocnień, jednakże na plaży Takeda, od strony Kamczatki, nie było pól minowych. Gdzieniegdzie na dogodnych do desantu plażach wyspy położono przeciwdesantowe miny Typ 96, jednak nie stanowiły one w zasadzie większej przeszkody dla lądujących czerwonoarmistów.
Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 4/2017