Pancerny taran RKKA w Karelii, 1944 rok

Przed wielkim otwarciem
23 czerwca 1944 roku dowództwo RKKA przeprowadziło dwie ograniczone operacje na swoich skrzydłach, mające na celu zlikwidowanie „nawisów” nad daleko wysuniętymi na zachód głównymi siłami. 8 kwietnia uderzono na Krym, a więc na skrajnej flance południowej, a 10 czerwca na Finlandię, a więc na skrajnej flance północnej. Ta druga operacja okazała się być jedną z tych kampanii Armii Czerwonej, która cechowała się całkowicie odmiennym charakterem. Wprawdzie w jej trakcie sowiecka broń pancerna również odgrywała główną rolę, lecz jej użycie w akcji było całkowicie różne od tego, z czym można było się zetknąć na Ukrainie przez cały poprzedni rok. Przyczyną tego było całkowicie odmienne ukształtowanie terenu. Jeśli na Ukrainie dominowały ogromne połacie pól, to na Przesmyku Karelskim – który był najważniejszym rejonem walk przeciw Finom z powodów politycznych i komunikacyjnych – dominowały lasy, rzeczki i jeziora. Sowieci używając tam dużej ilości czołgów i dział pancernych w sposób zmasowany, musieli działać według standardów przypominających uwarunkowania I wś., a nie typowe – jak się przyjmuje – dla II wś.: wojnę błyskawiczną i głęboką operację. Po krótkich zakulisowych negocjacjach z władzami fińskimi, pod koniec wiosny 1944 roku okazało się, że nie istniały możliwości politycznego rozstrzygnięciasporu fińsko-sowieckiego. Finowie tak jak w 1940 roku nie chcieli się ugiąć pod sowiecką presją, w dużym stopniu wierząc w możliwości do stawienia dłuższego oporu ofensywie RKKA. Z kolei Stalin ze swoimi współpracownikami, znając polityczną sytuację Finlandii i militarną III Rzeszy, był wtedy całkowicie pewny siebie i występował z pozycji siły. Potęga liczebna Armii Czerwonej na froncie wschodnim nie podlegała żadnej dyskusji, tak jak wsparcie Sowietów przez Aliantów na arenie międzynarodowej. W konsekwencji, dowództwo RKKA przez całą wiosnę tamtego roku przygotowywało się do przeprowadzenia miażdżącej operacji na Przesmyku Karelskim, która szybko miała obezwładnić Finów i zmusić ich na drodze konfrontacji zbrojnej do przyjęcia warunków Kremla. Co znamienne, jak rzadko kiedy w czasie wojny, jednostki RKKA przygotowywały się wiosną do tej operacji starannie. Chcąc osiągnąć naznaczony sobie cel, dowództwo naczelne RKKA nakazało dowództwu Frontu Leningradzkiego przygotować i przeprowadzić na Przesmyku Karelskim między Morzem Bałtyckim (Zatoką Fińską) i Jeziorem Ładoga ograniczoną ofensywę, ale o ogromnym natężeniu. Z jednej strony uwarunkowania militarne działań na przesmyku były bardzo proste, ale z drugiej niezwykle skomplikowane. Teren operacji był w zasadzie doskonale znany obu stronom i silnie ufortyfikowany przez Finów, którzy poświęcili na to trzy lata wojny. Sowieci dobrze wiedzieli o tym. Ze względu na ograniczony obszar operacji zakres możliwych do zastosowania rozwiązań operacyjnych był ograniczony, choć z drugiej strony, z powodu celów znajdujących się niedaleko w głębi terenu przeciwnika, czynił to zagadnienie mniej istotnym. Tym bardziej, że Sowieci po odrzuceniu przeciwnika spod Leningradu swobodnie rozbudowywali tam swoje siły do operacji przeciw Finom. Uzupełnienia i sprzęt kierowano do armii znajdujących się na głównych kierunkach działania, lecz siłą rzeczy faworyzowano dwie z nich: 21. Armię i 23. Armię, obie stojące na Przesmyku Karelskim. To one miały odegrać rolę tarana siłowo przebijającego fortyfikacje przeciwnika. 21. Armia gen. D. N. Gusiewa składała się z dwunastu dywizji piechoty i jednego rejonu umocnionego (mniej więcej odpowiednik dywizji piechoty), a 23. Armia gen. A. I. Czerepanowa liczyła sześć dywizji piechoty i jeden rejon umocniony. Zadaniem 23. Armii było raczej wiązanie sił fińskich na prawej flance sąsiada, podczas gdy 21. Armia miała wyprowadzić główne uderzenie.

Sowieci mieli bić się głównie w jeszcze dosyć dzikich, dosyć rozległych lasach, pośród których dróg – a choćby i ścieżek – było jak na lekarstwo. Jeśli na Przesmyku Karelskim lasy stanowiły problem, ale pomiędzy nimi znajdowało się trochę pustej przestrzeni do manewrowania, a w lasach były jednak jakieś drogi polne łączące wsie, to na froncie na rzece Swir, za jeziorem Ładoga, działania poprzez niekończące się, zwarte i kompletnie dzikie lasy stanowiły horrendalny problem. Pomimo takich niedogodności, Sowieci postanowili postawić na pancerny taran jako główne narzędzie walki. Mimo że teren niemal w ogóle nie przyjął działaniom pancernym, to trzeba jednak przyznać, że Sowieci właściwie nie mieli innego wyjścia. Używanie samej piechoty oznaczałoby bowiem hekatombę ofiar, przypominając najgorsze doświadczenia z wojny zimowej 1939/1940. W konsekwencji, do operacji nazwanej przez Sowietów wyborsko-pietrozawodską, wyznaczono proporcjonalne, acz zarazem pokaźne siły pancerne. Na najmniej istotnym odcinku frontu, na północy, miał działać Front Karelski w sile dwóch armii. 32. Armii oddano do dyspozycji jedynie 34 czołgi, w tym sześć ciężkich. Na froncie na Swirze, obsadzonym przez 7. Armię, Sowieci skoncentrowali już 258 czołgów, w tym 68 ciężkich czołgów KW i IS, a także 84 ciężkich dział samobieżnych ISU. Biorąc pod uwagę, że w rezerwie dowódcy tej armii pozostawało kolejnych 107 czołgów, łatwo przyjdzie nam stwierdzić, że Sowieci zdecydowali się tam działać w najbardziej prymitywny, siłowy sposób, pchając jeden oddział czołgów po drugim wzdłuż jedynej drogi prowadzącej w głąb fińskich pozycji. Ponadto, do sforsowania rzeki Swir skoncentrowano 189 pływających łazików amerykańskich z 275. batalionu amfibii, które miały zapewnić szybkie środki transportowe dla 300. gwardyjskiego pułku strzelców z 99. Gwardyjskiej Dywizji Strzelców. Wspierały je przestarzałe czołgi T-37 i T-38 z 92. samodzielnego pułku czołgów. Na najważniejszym Przesmyku Karelskim, obsadzonym przez wojska Frontu Leningradzkiego, skoncentrowano z kolei: 46. gwardyjski pułk czołgów ciężkich i 938. pułkiem artylerii samobieżnej w 23. Armii, a także 31. gwardyjski pułk czołgów, 260., 226., 185. i 98. pułki czołgów, 396., 1439. i 1222. pułkiem artylerii samobieżnej w 21. Armii, dla której przewidziano także 1. i 152. Brygada Czołgów, 26. i 27. pułk czołgów ciężkich oraz 394. i 397. pułkiem ciężkiej artylerii samobieżnej. W rezerwach Frontu Leningradzkiego przewidziano do użycia na Froncie Karelskim 30. Gwardyjska Brygada Czołgów i 220. Brygada Czołgów wzmocnione 952. i 1238. pułkiem artylerii samobieżnej. Ogółem w jednostkach tych znajdowało się 628 czołgów i dział pancernych. Według zestawień sowieckich wyższego szczebla, na Przesmyku Karelskim stosunek czołgów sięgał 7:1 (558 do 80), na rzece Swir 20:1 (360:18), a na północnym odcinku 4,5:1 (36:8).