Pancerz i krew

Michał Morozow

Pancerz i krew

– z dziejów 3. Armii Pancernej Gwardii

3. Armia Pancerna Gwardii była w opinii wielu najlepszym związkiem operacyjnym tego rodzaju w całej Armii Czerwonej. W latach 1943 – 1945 jej żołnierze zawsze walczyli na najważniejszych kierunkach, bili się pod Charkowem, Kurskiem, Kijowem, Lwowem, zdobywali Śląsk i Berlin, wreszcie zakończyli swój udział w wojnie w czeskiej Pradze. Jednak sukcesy nie przychodziły łatwo. Świadczy o tym skala strat, jakie poniosła armia.

 

Dla wojsk pancernych Armii Czerwonej pierwszy rok wojny niemiecko-radzieckiej zakończył się nieomal zupełną klęską. Jednak Wehrmacht nie zdołał ostatecznie rozbić swego przeciwnika i wojna nabrała przewlekłego charakteru. Na początku 1942 roku w Moskwie zdecydowano, że do przyszłych wielkich operacji zaczepnych potrzebne będą silne jednostki pancerne szczebla korpusu, a nawet armii. Sytuacja strategiczna i możliwości materiałowe Armii Czerwonej nie pozwalały jednak na formowanie związków o wielkości zbliżonej do tych, które występowały w jej strukturach w latach 30. XX wieku. Nowe korpusy i armie były mniejsze, swą liczebnością odpowiadały odpowiednio dywizjom i korpusom. Brygady pancerne były faktycznie wzmocnionymi batalionami. Mimo to oczekiwania co do ich przebojowości na polu walki nie zmieniły się. W tych właśnie warunkach decyzją Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa (Stawka Wierchownogo Gławnogo Komandowanija) Armii Czerwonej z 25 maja 1942 roku powołano do istnienia pierwsze armie pancerne (właściwie czołgowe – tankowaja armia) – 3. Armię Pancerną i 5. Armię Pancerną. Ich historia była stosunkowo krótka, ale dały one początek radzieckim armiom pancernym, które w latach 1942–1945 odegrały ważną rolę w wojnie z Niemcami. Najsławniejszą z nich stała się 3. Armia Pancerna Gwardii. Do dnia dzisiejszego jej historia doczekała się już kilku ciekawych opracowań i szeregu książek wspomnieniowych. Warte uwagi jest szczególnie opracowanie Dymitra Szejna, „Tanki wiediet Rybałko”, na bazie którego w głównej mierze oparty jest ten materiał.

Początki

Radziecka Armia Pancerna z 1942 roku była powiększoną wersją korpus pancernego. Jej strukturę Stalin sprecyzował rozkazem z 29 maja 1942 roku – w skład armii wchodzić miały dwa korpusy pancerne i samodzielna brygada pancerna, a ponadto batalion inżynieryjny, motocyklowy, łączności, pułk motocyklowy, artylerii rakietowej, przeciwlotniczej i przeciwpancernej oraz służby. Dodatkowo w skład armii wchodzić mogły dywizje strzeleckie, przydatne przy przełamywaniu pasów obrony nieprzyjaciela. Korpus pancerny armii liczył 183 czołgi. Posiadał jedną „ciężką” pancerną brygadę z 53 czołgami (32 KW i 21 T-60) oraz dwie brygady pancerne „średnie” z 65 czołgami (44 T-34, 21 T-60) każda. Wreszcie samodzielna brygada pancerna armii miała funkcjonować w oparciu o etat „średni” z 65 czołgami. Razem armia pancerna miała 431 wozów pancernych. Rozkaz o formowaniu pierwszych armii wydano 25 maja, przy czym 3. Armię Pancerną organizowano w okolicach Tuły, zamierzając wykorzystać ją na najważniejszym dla RKKA kierunku – moskiewsko-smoleńskim. Na dowódcę armii wyznaczono gen. Romanienkę, zaś szkielet organizacyjny tworzyły 12. i 15. Korpus Pancerny, 164. Samodzielna Brygada Pancerna i początkowo 154. Dywizja Strzelecka. Wkrótce wprowadzono pewne zmiany, ale oba korpusy pancerne miały być od tej chwili cały czas związane z armią. W czerwcu i lipcu 1942 roku napłynęło wyposażenie, w tym nowe czołgi, w skład związku włączono też liczne oddziaływsparcia i zabezpieczenia.