Panzerkampfwagen IV: wersje krótkolufowe

Michał Kuchciak

Panzerkampfwagen IV:

wersje krótkolufowe

Czołg średni Pz.Kpfw. IV był „koniem roboczym” niemieckiej Panzerwaffe. Jego ostatnie wersje z długolufową armatą – Ausf. F2, G, H i J niczym nie ustępowały podstawowym czołgom przeciwnika – amerykańskim Shermanom oraz sowieckim T-34. Droga ku najbardziej skutecznym wersjom Pz.Kpfw. IV wiodła przez czołgi uzbrojone w armaty krótkolufowe, których przegląd zaprezentowano w artykule.

28 czerwca 1919 r. został podpisany traktat wersalski będący głównym układem pokojowym kończącym I wojnę światową. Prócz strat terytorialnych i skutków ekonomicznych (wypłata reparacji wojennych) narzucił on pokonanym Niemcom również poważne ograniczenia w kwestii zbrojeniowej. Między innymi państwo to nie mogło posiadać broni pancernej – czołgów ani samochodów pancernych, z wyjątkiem niewielkiej liczby pojazdów policyjnych, a co więcej, nie mogło również prowadzić badań nad tego typu uzbrojeniem. O ile początkowo ustanowione traktatem ograniczenia były zasadniczo przestrzegane, w drugiej połowie lat 20. XX wieku rozpoczęto w Niemczech prace nad opracowaniem ciężkich i lekkich wozów bojowych pod zakamuflowaną nazwą Grosstraktor i Leichttraktor.

Działania zmierzające do złamania narzuconych postanowień uwidoczniły się w pierwszej połowie lat trzydziestych. Zyskały one rozmach wraz z dojściem do władzy Adolfa Hitlera, który w styczniu 1933 r. został kanclerzem Niemiec, by po śmierci Paula von Hindenburga w sierpniu 1934 r. połączyć urzędy kanclerza i prezydenta stając się Wodzem i Kanclerzem Rzeszy. Tym samym został naczelnym wodzem Reichswehry, od 1935 r. zaś powstałego w jej miejsce Wehrmachtu. Początek lat 30. XX wieku w Niemczech to również, za sprawą płk. Heinza Guderiana, pierwsze poważniejsze prace nad doktryną wojsk pancernych. Jego koncepcje okazały się iść w parze z chęcią Hitlera do unowocześnienia niemieckich sił zbrojnych.

11 stycznia 1934 r. odbyło się spotkanie, którego głównym celem była kwestia uzbrojenia niemieckich dywizji w nowy sprzęt, również pancerny – dodajmy, że w tym czasie trwały już prace nad czołgami lekkimi Landwirtschaftlicher Schlepper (czyli późniejszymi Pz.Kpfw. I) oraz wielowieżowymi Neubau Fahrzeug. Efektem zaś koncepcja dwóch kolejnych typów czołgów: podstawowego – ZW, czyli Zugführerwagen, czołgu dowódcy plutonu, uzbrojonego w armatę kalibru 37 mm (znanego potem pod nazwą Pz.Kpfw. III) oraz wyposażonego w armatę większego kalibru czołgu eskortowego Begleitwagen – BW. Wielu autorów w swoich publikacjach dodaje, że pojazd był także zwany Bataillonführerwagen (czołg dowódcy batalionu), gdyż wzorem ZW był przeznaczony na początku dla dowódców batalionów. Jego głównym zadaniem było wsparcie lżejszych pojazdów własnych, zwalczanie tych wozów bojowych przeciwnika, których pancerz opierałby się penetracji pocisków 37 mm Pz.Kpfw. III i ewentualnych umocnień. Według pierwotnych założeń BW musiał spełniać następujące wymagania: prędkość maksymalna 35 km/h, waga nieprzekraczająca 24 t z uwagi na nośność mostów, uzbrojenie w działo kalibru 75 mm.

Prace nad czołgiem eskortowym prowadziły na przełomie lat 1934 i 1935 firmy Friedrich Krupp w Essen, Rheinmetall-Borsig AG w Düsseldorfie i Maschinenfabrik-Augsburg- -Nürnberg AG (MAN) w Augsburgu-Nürnberg. Do końca 1934 r. zakłady Rheinmetall- -Borsig wykonały drewnianą makietę. Prototyp – VK 2001(Rh) – opuścił hale montażowe w 1935 r. i został skierowany na testy na poligon w Kummersdorfie. Był to 5-osobowy pojazd o wadze 18 t, pancerzu przednim grubości od 16 do 20 mm, burtowym zaś 13 mm. Posiadał silnik o mocy 300 KM, który pozwalał na osiągnięcie prędkości do 35 km/h. Układ jezdny, będący zmodyfikowaną wersją zastosowanego w czołgu Neubau Fahrzeug, tworzyły po każdej stronie cztery wózki z ośmioma małymi kołami nośnymi, trzy rolki podtrzymujące gąsienice oraz po jednym kole napędowym z przodu i napinającym z tyłu.

W tym samym roku został wykonany prototyp Kruppa, oznaczony jako VK 2001(K). Miał on podobną konstrukcję, różniącą się wizualnie zawieszeniem. Z kolei projekt firmy MAN – VK 2002(MAN) – miał posiadać podwozie opracowane przez inż. E. Kniepkampa, charakteryzujące się sześcioma dużymi kołami jezdnymi w układzie „szachownicy”. Rozwiązanie takie przyjęto w późniejszych czołgach Pz.Kpfw. V Panther i Pz.Kpfw. VI Tiger, natomiast czołg MAN pozostał tylko w stadium projektu.

Ostatecznie, po przeprowadzeniu w latach 1935–1936 serii testów, Waffen Prüfüngsamt 6 Heereswaffenamt – Wydział Techniczny Urzędu Uzbrojenia Wojsk Lądowych zajmujący się badaniem sprzętu pancernego – zlecił zakładom Kruppa podjęcie budowy seryjnej czołgu, pierwotnie pod oznaczeniem 7,5 cm Geschützpanzerwagen (Vs.Kfz. 618). Najpierw polecono jednak przeprowadzenie pewnych modyfikacji, tj. wprowadzenie drążków skrętnych zamiast zastosowanego wcześniej zawieszenia niezależnego. W kwietniu następnego roku jego nazwę zmieniono na Panzerkampfwagen IV (7,5 cm), a jednocześnie oznaczenie na Vs.Kfz. 622. Przyznano im również numer Sonderkraftfahrzeug 161.

Przy okazji należy wspomnieć, że już w 1937 r. w zakładach MAN, Daimler-Benz w Berlinie-Marienfelde, Henschel und Sohn w Kassel i Porsche rozpoczęto badania nad następcami Pz.Kpfw. IV. Nowy 30-tonowy czołg miał być nazwany VK 3001. Poszczególne firmy opracowały swoje prototypy, ale nie uruchomiono ich produkcji seryjnej. Dalsze prace nad czołgiem mającym zastąpić „czwórkę” doprowadziły do powstania Pz.Kpfw. V Panther.

Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia Spec 3/2014