Pięćdziesiąt lat samolotu Douglas DC-9
Jerzy Liwiński
Pół wieku temu w lutym 1965 r. samolot komunikacyjny Douglas DC-9 wykonał swój pierwszy lot, a w grudniu wszedł do eksploatacji w liniach Delta Air Lines. Zapoczątkował popularną rodzinę wąskokadłubowych maszyn średniego zasięgu, z dwoma silnikami turbowentylatorowymi w tylnej części kadłuba. Szybko zyskał opinię samolotu ekonomicznego i stał się bazą do budowy wersji rozwojowych: McDonnell Douglas MD-80, MD-90 i MD-95/Boeing 717. W ciągu ponad czterdziestu lat wyprodukowano ich łącznie 2439 sztuk, z których 740 szt. pozostaje do dziś w eksploatacji.
Amerykańska wytwórnia lotnicza Douglas Aircraft Company została założona w 1921 r. przez Donata Willsa Douglasa. Początkowo produkowała samoloty bombowo-torpedowe dla marynarki wojennej oraz obserwacyjne i pocztowe. Po wprowadzeniu do użytkowania w 1933 r. pasażerskiego DC-1, a później również kolejnych wersji rozwojowych, przez długie lata funkcjonowała na rynku producentów samolotów komunikacyjnych. Popularny skrót „DC” oznaczający „Douglas Commercial”, czyli „Komercyjny Douglas”, był stosowany dla każdego wyprodukowanego modelu, poczynając od DC-1 a kończąc na dużym trzysilnikowym DC-10.
Pierwszy wyprodukowany DC-1 był dwusilnikowym dolnopłatem, zabierającym 12 pasażerów. Powstał w pojedynczym egzemplarzu w 1933 r. i użytkowały go linie Trans World Airlines (TWA). Szybko stał się nieformalnym prototypem dla DC-2, który zabierał 14 pasażerów i powstał w liczbie 156 sztuk. Samolot wszedł do służby w maju 1934 r. w TWA, a później jego nabywcami były linie KLM i Swissair, a także PLL „LOT”.
Sukces DC-2 został szybko przyćmiony przez jego następcę DC-3, który uzyskał niekwestionowane miano najbardziej popularnego tłokowego samolotu transportowego, jaki kiedykolwiek na świecie zbudowano. Douglas DC-3 wszedł do służby w czerwcu 1936 r. w liniach American Airlines, ale ogromna większość z 10 654 wyprodukowanych maszyn była zbudowana na potrzeby transportu wojskowego. Prototyp DC-3 wzbił się w powietrze 22 grudnia 1935 r., a samolot zależnie od konfiguracji kabiny zabierał od 24 do 32 pasażerów. Szacuje się, że oprócz samolotów budowanych przez Douglasa, dalszych ponad dwa tysiące wyprodukowano na licencji w ZSRR jako Lisunow Li-2 i w Japonii przez firmę Nakajima, pod oznaczeniem L2D Showa.
Kolejnym modelem Douglasa był większy czterosilnikowy samolot dalekiego zasięgu DC-4, który został oblatany 21 czerwca 1938 r. W wersji z hermetyczną kabiną DC-4E zabierał 52 pasażerów, ale ze względu na problemy techniczne zaistniałe podczas prób (rozwiązanie ich wymagałoby dodatkowych nakładów finansowych) do produkcji seryjnej wdrożona została uproszczona wersja DC-4A. Miała niehermetyzowaną kabinę i dysponowała 42 miejscami pasażerskimi. Zamówienia na ten typ złożyły linie American Airlines i United Airlines, ale nie zostały one zrealizowane z uwagi na wybuch wojny (atak japoński na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r.). Ogółem zbudowano ponad 1200 egzemplarzy wojskowego transportowca oznaczonego jako C-54 Skymaster, z których większość po zakończeniu wojny została wyposażona w fotele i była z powodzeniem użytkowana w liniach lotniczych.
W tym samym okresie co DC-4 powstał przeznaczony na krótkie trasy dwusilnikowy DC-5. Cieszył się małą popularnością, a wiele linii lotniczych mimo wcześniej złożonych zamówień zrezygnowało z jego pozyskania. Wyprodukowano jedynie 5 maszyn cywilnych (dla 18-24 pasażerów), a dalszy rozwój został wstrzymany ze względu na produkcję wojenną.
Rozwinięciem DC-4 był opracowany pod koniec wojny samolot dalekiego zasięgu DC-6. Otrzymał mocniejsze silniki, hermetyczny i wydłużony kadłub. Był budowany w kilku wersjach rozwojowych, zabierających od 52 do 102 pasażerów. Prototyp DC-6 został oblatany w lutym 1946 r., a użytkownikami pierwszych samolotów seryjnych były linie American Airlines i United Airlines. Wersja DC-6A była używana głównie do przewozu ładunków, a pasażerska DC-6B dysponowała zasięgiem 7 tys. km. Samolot produkowany był też w wersji kombi DC-6C, która pozwalała na szybką zmianę konfiguracji pasażerskiej na towarową i odwrotnie lub też jednoczesny przewóz pasażerów i ładunków. DC-6 był także produkowany na potrzeby transportu wojskowego pod oznaczeniem C-118 Liftmaster (US Air Force) i R6D (US Navy/US Marine Corps). Produkcję seryjną zakończono w 1958 r. po wykonaniu 654 sztuk.
Rozwinięciem samolotu DC-6 był Douglas DC-7, który został wyposażony w mocniejsze silniki tłokowe, z dodatkowym układem turbin odzyskujących energię gazów spalinowych do napędu śmigieł. Kadłub DC-7 został wydłużony do 34,2 m i mieściło się w nim 95-105 foteli. Pierwszy lot został wykonany 18 maja 1953 r., a sześć miesięcy później wszedł na wyposażenie American Airlines. Popularnymi w liniach lotniczych były wersje DC-7B i DC-7C, które dzięki zwiększonej objętości zbiorników paliwa dysponowały bardzo dużym zasięgiem (7,4 tys. km). Znalazło to odbicie w nadanej przez Douglasa oficjalnej nazwie DC-7 Seven Seas (Siedem Mórz), którym przypisuje się zasługę narodzin międzykontynentalnych podróży lotniczych (m.in. Pan American zainaugurowały po raz pierwszy całoroczne bezpośrednie loty Nowy York-Londyn, a KLM nowe połączenia z Europy na Daleki Wschód nad Biegunem Północnym). Samolot był produkowany w latach 1953-1958, w liczbie 338 sztuk.
Mimo, że długie serie produkcyjne tłokowych samolotów pasażerskich Douglasa okazały się sukcesem, to kluczem do przyszłości komunikacji lotniczej był jednak napęd odrzutowy. Odpowiedzią Douglasa było podjęcie w czerwcu 1955 r. prac nad czterosilnikowym DC-8. Jego oblot wykonano w maju 1958 r., a rok później wszedł on na wyposażenie linii Delta i United. Pierwszym z rodziny DC-8 był samolot wersji -10, głównie przeznaczony na trasy krajowe w Stanach Zjednoczonych. Kolejne wersje rozwojowe dysponowały już zasięgiem transkontynentalnym (7-9 tys. km). Samoloty różniły się długością kadłuba (a więc liczbą zabudowanych foteli), rozpiętością skrzydeł i zespołem napędowym, a w konfiguracji jednoklasowej zabierały do 250 pasażerów. Podczas eksploatacji na dużej liczbie samolotów dokonano wymiany silników na mocniejsze CFM56 i wykonano konwersję z pasażerskich na towarowe. W latach 1958-1972 zbudowano łącznie 556 egzemplarzy, z tego najwięcej w wersji DC-8-50 – 141 sztuk i DC-8-63 – 107 szt.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 1/2015