Poczty „okrętowe”
Marian Wawrzynkowski
Tytuł sugeruje, że artykuł dotyczy przewozu poczty przez okręty i tak pewnie przyjmie standardowy czytelnik pisma o morskim (i historycznym) profilu. Rozumienie to jednak dalekie będzie od sedna tego terminu. Inaczej zrozumie to kolekcjoner znaczków pocztowych.
W filatelistycznym żargonie, to określenie dotyczy bardzo ważnej sfery działalności Rządu Rzeczypospolitej na Emigracji, obejmującej zorganizowanie polskiego obrotu pocztowego na obczyźnie. Stosowany jest też termin „Poczty morskie”. Przywrócenie funkcjonowania Poczty Polskiej, emitowanie znaczków i używanie stempli było bardzo istotne dla władz kraju po utracie terytorium.
Było to równie ważne dla żołnierzy tułaczy, bo potwierdzało (obok innych przejawów) znaczkami pocztowymi, że Najjaśniejsza Rzeczypospolita, dla której znaleźli się na obczyźnie wciąż żyje, a ich walka ma sens. Jest to sfera, znana zbieraczom znaczków, warto przypomnieć ją – i przybliżyć - czytelnikom zainteresowanym morzem.
Przegrana wojna obronna spowodowała likwidację instytucji państwa. W myśl prawa międzynarodowego jednak, agresja sąsiadów nie zlikwidowała polskiej państwowości. Agresorzy z zachodu i wschodu wprawdzie zawłaszczyli wszystkie ziemie Państwa, ale pozostały enklawy. Istniał Rząd na Wychodźstwie, odtworzono armię. Państwo nie może istnieć bez terytorium, Polska więc nadal istniała w londyńskim hotelu „Rubens” – siedzibie Rządu i Naczelnego Wodza, w eksterytorialnych placówkach dyplomatycznych, przede wszystkim zaś na wskroś polskich pokładach okrętów wojennych i statków handlowych pod biało-czerwoną banderą z białym orłem. Tam tylko można było wznowić działanie państwowej poczty (jest jednym z atrybutów państwa), na podstawie §54 Międzynarodowej Konwencji Pocztowej.
Rozkazem Sztabu Naczelnego Wodza z 26 listopada 1941 roku (L.dz. 1371/IV.41) poinformowano o:
– uruchomieniu przez Rząd Polski z dniem 15.12.41 roku działalności Poczty Polskiej,
– funkcjonowaniu agencji pocztowych na okrętach i statkach,
– porozumieniu z Pocztą Królestwa o warunkach przesyłania listów,
– warunkach przesyłania listów.
Rozkaz podpisał płk. dypl. Mitkiewicz w zastępstwie szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Na polecenie (z 28.11.1941 roku) zastępcy szefa Sztabu I Korpusu ppłk. dypl. Rehmana odpisy rozkazu rozesłano do jednostek Korpusu.
Utworzono (z tym samym dniem) Dział Pocztowy przy Ministerstwie Skarbu Rządu Rzeczypospolitej na Wychodźstwie. Powstały (lub przywrócono działalność) agencje pocztowe na okrętach wojennych i statkach handlowych.
W latach 1943-1944 wydano cztery emisje znaczków. Znaczki te nie mogły być użyte w normalnym obiegu pocztowym na terenie wysp (wyłączność miała poczta brytyjska), natomiast mogły być opłatą na polskiej korespondencji przyjmowanej przez agencje okrętów i statków, doręczanej odbiorcom przez pocztę brytyjską, lub innych krajów.
Pierwsza seria wydana 15 grudnia 1941 roku obejmowała osiem znaczków, ukazujących zniszczenia wojenne w Polsce i Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii, druga – także osiem znaczków – prezentowała walkę Sił Zbrojnych w operacjach alianckich i w okupowanym kraju (w obiegu od 1.11.1943 roku). Trzecia (z 27.06.1944 roku) emisja – to cztery znaczki z poprzednich wydań z nadrukiem upamiętniającym zdobycie Monte Cassino. Ostatnią emisję (z 3.02.1945 roku) – jeden znaczek – poświęcono Powstaniu Warszawskiemu. Pierwsza była w obiegu do 15 listopada 1943 roku, pozostałe utraciły moc obiegową 11 lipca 1945 roku. Przygotowano też serię dziesięciu znaczków, która miała wejść do obiegu jako pierwsza w wyzwolonym kraju. Do obiegu nie weszła, bo w kraju zainstalowano już inny rząd...
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 7-8/2016