Polskie zwycięstwa powietrzne w 1939 roku według ustaleń Komisji Bajana i ich wiarygodność w świetle dokumentacji archiwalnej. Część 2
Część 2 – Dywizjony Armijne III/2, III/3, III/4, III/5 i III/6
Marius Emmerling
Druga część artykułu analizuje faktyczną skuteczność wrześniowych działań dywizjonów armijnych. W porównaniu do Brygady Pościgowej – dysponującej do obrony Warszawy pięcioma eskadrami myśliwskimi (w tym jedną – 123. – wyposażoną w przestarzałe P.7a) – poszczególnym armiom oddano do dyspozycji dwa razy tyle samolotów (ok. 105 maszyn). W sumie dziesięć eskadr myśliwskich (w tym dwie latające na P.7a) utworzyło frontową ochronę powietrzną kraju.
Pomijając przestarzały i wybrakowany sprzęt, były to także bardzo niewielkie siły. Bez dobrze funkcjonującego systemu alarmowania i naprowadzania na przeciwnika nie stanowiły realnego zagrożenia dla formacji bombowych Luftwaffe. W związku z tym dziwią pełne entuzjazmu opisy historyków, w których wychwala się (!) skuteczność PZL-i: myśliwce polskie walczyły z wyjątkową brawurą i mimo kolosalnych braków sprzętowych oraz niesprzyjających warunków działania, osiągały zwycięstwa godne największego uznania (...).
Jak wyglądała wojenna rzeczywistość tych zwycięstw?
Krakowski Dywizjon Myśliwski III/2
Dywizjonowi zaliczono ostatecznie dziesięć pewnych zwycięstw, wśród których prawdopodobnie nie pojawia się żaden błąd w datowaniu. Niemiecka dokumentacja potwierdza zestrzelenie trzech samolotów, czyli jedynie 33%. Ponadto udało się zidentyfikować dwa zestrzelenia, które należy dodatkowo wpisać właśnie na konto krakowiaków.
Oba zwycięstwa nie zostały wszakże uwzględnione w sprawozdaniu dowódcy kpt. pil. Waleriana Jasionowskiego; dopiero we wspomnieniowych relacjach i dokumentach odznaczeniowych III/2 udało się odnaleźć pilotów, którzy z dużym prawdopodobieństwem wzięli w nich udział.
W pierwszym przypadku chodzi o zestrzelenie Henschla Hs 126 z 1.(H)/41 (eskadry działającej na rzecz IV. A. K.), który 5 września spadł w rejonie Radomia-Pawłowa (koło Szydłowca). Według niemieckich dokumentów za stratę była odpowiedzialna trójka nieprzyjacielskich myśliwców. Według polskich danych jedno zestrzelenie właśnie w tym rejonie (nad Skarżyskiem) miał zgłosić pchor. pil. Władysław Chciuk. Niestety nie wiadomo, kto obok tego pilota współtworzył klucz P.11. W dokumentach odznaczeniowych jest mowa o zestrzeleniu przez Chciuka samolotu typu „Do 17” (bez daty). Jednakże kpt. Jasionowski zanegował sukces Chciuka twierdząc w zamian, że Chciuk sam został zestrzelony. Faktycznie Polak musiał przymusowo wylądować w rejonie Zwolenia, ponieważ zabrakło mu benzyny. Historycy często łączą ten epizod ze starciem z Messerschmittami z 1./ZG 2 pod 7 września, ale jest to ewidentny błąd, ponieważ są to dwa różne wydarzenia. W żadnym innym miejscu nie ma wzmianki o zwycięstwie jakiegoś pilota nad Skarżyskiem. Dlatego można wyjść z założenia, że powyższe zestrzelenie zostało po prostu nieumyślnie pominięte z powodu braku oryginalnych dokumentów czy niemożności późniejszego potwierdzenia sukcesu przez innego pilota 121. Eskadry (niewykluczone, że świadkiem zestrzelenia był pilot III/2, który zginął 7 lub 8 września). Ewentualnie Chciuk był jedynie świadkiem tego zestrzelenia (?).
Bibliografia:
A. Literatura
U. Balke, Der Luftkrieg in Europa – Die operativen Einsätze des Kampfgeschwaders 2 im Zweiten Weltkrieg Teil 1, Bernard & Graefe Verlag, Koblenz 1989.
D. Bernad/B. Braniewski/J. B. Cynk/ A. Glass/T. J. Kopański, PZL.37 Łoś, AJ Press, Gdańsk 2006.
J. B. Cynk, Polskie zwycięstwa myśliwskie we wrześniu 1939 (III), Aero-Technika Lotnicza 4/1990.
J. B. Cynk, Polskie lotnictwo myśliwskie w boju wrześniowym, AJ Press, Gdańsk 2000.
J. B. Cynk, Polskie Siły Powietrzne w wojnie 1939-1943 tom I, AJ Press, Gdańsk 2001.
J. B. Cynk, Wrześniowe kontrowersje, Lotnictwo 5/2005.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.I Jagdflieger, Armagedon, Gdynia 2002.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.II Kampfflieger, Armagedon, Gdynia 2005.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.III Stukaflieger, Armagedon, Gdynia 2006.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.IV, manuskrypt.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.VI, manuskrypt.
M. Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939 cz.VII, manuskrypt.
M. Emmerling, Zarys bojowy poznańskiego Dywizjonu Myśliwskiego III/3 w kampanii wrześniowej 1939 roku w świetle niemieckich dokumentów, Militaria XX wieku Nr 5(38) wrzesień-październik 2010.
M. Emmerling, I./ZG 1 w kampanii wrześniowej 1939, Militaria XX wieku Nr 3(42) maj-czerwiec 2011.
M. Emmerling, Pomorski Dywizjon Myśliwski III/4 – Analiza efektywności działań z punktu widzenia przeciwnika, Lotnictwo z Szachownicą 39 Numer 1/2011 Luty 2011.
M. Emmerling, Flugzeugverlustmeldungen der Luftwaffe 1939 (...) Teil 1: Zerstörerflieger – Messerschmitt Bf 110, Jet&Prop 2/11 April/Mai 2011.
M. Emmerling, Lista strat materialnych Ob.d.L. kwatermistrza (Gen.Qu.) 6.Abt. za wrzesień 1939 r – analiza w świetle niemieckich dokumentów archiwalnych, Lotnictwo 1/2013.
M. Emmerling/I.Kraiński, First Kill pchor. Gnysia, Armagedon, Gdynia 2013.
M. Emmerling, Stukageschwader 77 w 1939 r., Technika Wojskowa Historia Wrzesień-Październik 5/2014.
M. Emmerling, Dywizjon niszczycieli I./ZG 76 w 1939 r., Wojsko i Technika Historia 1/2015 Wrzesień-Październik
A. Glass/T. Kopański/T. Makowski, PZL P.11 cz. 2, Monografie Lotnicze 37, AJ-Press 1997.
J. Grabler, Mit Bomben und MGs über Polen, C. Bertelsmann, Gütersloh 1940.
P. Hinchliffe, The Lent Papers, Cerberus, Bristol 2003.
K. Janowicz, Pierwszy Dzień Działania lotnicze nad Polską 1 września 1939, Altair, Warszawa 2008.
G. Kasztura, Z historii polskiego lotnictwa na Śląsku Cieszyńskim w latach 1912-1939, PTH Oddział Cieszyn, Cieszyn 2012.
J. Kędzierski, Obrona Modlina, Skrzydlata Polska 49/1984.
W. Król, Moje pierwsze walki powietrzne, WPL I/59.
W. Król, Krakowskie skrzydła, MON, Warszawa 1974.
W. Król, Myśliwcy, MON, Warszawa 1980.
A. Kurowski, Lotnictwo polskie w 1939 roku, MON, Warszawa 1962.
A. Kurowski, Bijcie się z nami Messerschmitty!, Nasza Księgarnia, Warszawa 1967.
A. Kurowski, Lotnicy w bitwie nad Bzurą, RSW, Warszawa 1975.
J. Kutzner, 303 Dywizjon Myśliwski w bitwie o Wielką Brytanię, RYTM, Warszawa 2010.
Ł. Łydżba, Pierwsze Messerschmitty 109 zestrzelone nad Polską, Lotnictwo numer specjalny 4 Styczeń 2008.
Ł. Łydżba, Zarys dziejów 132.EM w latach 1919-1939. 132. Eskadra Myśliwska w Wojnie Obronnej 1939 roku, Aero maj-czerwiec 5-6 2008.
Ł. Łydżba, 41. Eskadra Rozpoznawcza w 1939 roku część II, Militaria XX wieku Nr 4(37) lipiec-sierpień 2010.
Ł. Łydżba, W obronie Szkoły Orląt, Lotnictwo z szachownicą 37 Numer 3/2010 Wrzesień 2010.
Ł. Łydżba, 66. Eskadra Obserwacyjna 5 wrześniowych dni nad ziemią łódzką, Lotnictwo z szachownicą 38 Numer 4/2010 Listopad 2010.
Ł. Łydżba, Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski, Vesper, Poznań 2010.
Ł. Łydżba, Lwowski III/6 Dywizjon Myśliwski, Vesper, Poznań 2011.
Ł. Łydżba, Krakowski III/2 Dywizjon Myśliwski, Vesper, Poznań 2012.
Ł. Łydżba, IV/1 Dywizjon Myśliwski, Vesper, Czerwonak 2013.
Ł. Łydżba, Krakowskie Osy w „bitwie granicznej” 1-3 września 1939 r., Lotnictwo z szachownicą 52 Numer 2/2014 Czerwiec 2014.
Ł. Łydżba, III/1 Dywizjon Myśliwski, Vesper, Czerwonak 2015.
J. Pawlak, Brygada Pościgowa – alarm!, MON, Warszawa 1977.
J. Pawlak, Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939, WKŁ, Warszawa 1982.
J. Pawlak, Polskie eskadry w Wojnie Obronnej Wrzesień 1939, WKŁ, Warszawa 1991.
J. Pawlak, Samotne załogi, Bellona, Warszawa 1992.
J. Pawlak/W. Nowakowski, Brygada Bombowa kurs bojowy!, MON, Warszawa 1983.
J. Prien, Geschichte des Jagdgeschwaders 77 Teil 1 1934-1941, Struve Druck, Hamburg 1992.
W. G. Ramsey, The Blitz Then and Now Volume 1, Battle of Britain Prints International Limited, London 1987.
T. H. Rolski, Uwaga, wszystkie samoloty!, PAX, Warszawa 1974.
J. Ryt, Bitwa Pszczyńska 1939, Infopress, Pszczyna 2007.
L. Sapieha, Wojna z wysokości siodła, Londyn 1996.
K. Sławiński, Lotnicy września, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.
K. Sławiński, Ławica poznańskie lotnisko, RSW, Warszawa 1975.
K. Surma, Moje wspomnienia z kampanii wrześniowej 1939.
M. Wańkowicz, Wrzesień żagwiący, Warszawa 1990.
J. Zieliński, Żołnierz nie odszedł bez walki, Wyd. Śląsk, Katowice 1981, s. 107.
W. Żaczkiewicz, Lotnictwo polskie w kampanii wrześniowej 1939 r., WINW, Warszawa 1947.
B. Najważniejsza (niemiecka) dokumentacja archiwalna
RL 2 III/184. RL 2 III/626. RL 2 III/702. RL 2 III/1025. RL 2 IV/36. RL 2 IV/38. RL 2 IV/89. RL 7/357. RL 7/365. RL 7/381. RL 8/102. RL 8/107. RL 8/120. RL 8/139. RL 8/145. RL 8/193. RL 8/201. RL 8/204. RL 10/1. RL 10/13. RL 10/23. RL 10/32. RL 10/39. RL 10/98. RL 10/170. RL 10/196. RL 10/200. RL 10/206. RL 10/210. RL 10/212. RL 10/292. RL 10/325. RL 10/327. RL 10/329. RL 10/338. RL 10/344. RL 10/345. RL 10/347. RL 10/349. RL 10/351. RL 10/353. RL 10/383. RL 10/545. RL 10/608.
Archiwum autora.
Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 5/2016