praskie_muzeum_armii

Muzeum mieści się na zboczu Vítkova, wzgórza dominującego nad dzielnicą Žižkov i praskim dworcem Hlavní nádraží. Jak wskazuje oficjalna nazwa instytucji, w jednym kompleksie budynków znajdziemy dwie instytucje: Muzeum Armii (Armádní muzeum) oraz Wojskowy Instytut Historyczny Armii Republiki Czeskiej (Vojenský historický ústav Armády české republiky, w skrócie VHÚ), przy czym instytut jest tu głównym lokatorem, a muzeum jednym z przejawów jego działań (oprócz tego mieszczą się tam także pracownie samego instytutu, oraz wojskowe archiwum i biblioteka).

Początki VHÚ
Instytut jest niemal tak stary, jak Republika Czechosłowacka – powołano go do życia jedną z pierwszych uchwał parlamentu, od razu w łą czonej, naukowo-wystawienniczej formule, by „godnie i w zinstytucjonalizowanej formie honorował walkę narodu o samostanowienie”. Już w roku 1919 przy MNO (tutejszym MON) powstał Památník odboje czyli pomnik wyzwolenia – jednak rozumiany nie jako rzeźba na postumencie, a raczej instytucja-pomnik. Zajmował się on zbieraniem relacji i pamiątek dokumentujących walkę narodowo-wyzwoleńczą narodów czeskiego i słowackiego. Ogrom nabytków szybko przerósł możliwości skromnego referatu ministerstwa, toteż „pomnik” szybko się usamodzielnił i przerodził w Archiv legií, czyli Archiwum Legionowe, stanowiące oddział Muzeum Narodowego i rozparcelowane po całej Pradze i okolicach. Prowizorka odbijała się na pracach archiwum, więc zapadła decyzja o wybudowaniu własnej siedziby, gdzie znalazłyby się wszystkie oddziały archiwum i byłoby miejsce na dotychczas z konieczności zaniedbywaną działalność wystawienniczą. Lokalizację wybrano wielce symboliczną: zbocze Vítkova, z którego hetman wojsk husyckich Jan Žižka z Trocnova rozgromił 14 lipca 1420 roku wyprawę krzyżową ciągnącą na Pragę, główny ośrodek husytyzmu (czego nie trzeba tłumaczyć czytelnikom „Narrenturmu” Sapkowskiego). Kompleks budynków Narodowego Pomnika Wy zwo lenia zaprojektowany zo stał przez czechosłowackiego architekta-funkcjonalistę, Jana Zázvorkę (1884–1963), a główny zrąb budynków powstał w latach 1927–1929. W 1937 roku Zázvorka za projekt Pomnika i Panteonu Wyzwolenia otrzymał Grand Prix paryskiej wystawy architektonicznej.

Pod jednym dachem
Powstanie Pomnika zbiegło się z połączeniem w jego ramach kilku instytucji państwowych zajmujących się dotąd podobnymi celami – a więc Archiwum Legionowego, Archiwum Wyzwolenia Narodowego założonego w 1919 roku przy Czeskim Archiwum Regionalnym i dwóch instytucji wojskowych: archiwum MNO i Muzeum Wojskowego Republiki Czechosłowackiej. Zbiory archiwalne z okresu monarchii austrowęgierskiej i zbiory militariów historycznych pozostały w karlińskiej Invalidovni (budynku szpitala i muzeum wojskowego zbudowanym za c.i k. monarchii na wzór – funkcjonalny jedynie – paryskiego Hôtel des Invalides). Wagę nowej instytucji podkreślał fakt, że członków jej siedmioosobowej rady naukowej mianował sam prezydent Republiki. Z czasem Pomnik miał się wzbogacić o budowany na szczycie Vítkova Narodowy Panteon Wyzwolenia, któremu patronował olbrzymi konny pomnik (tym razem – małą literą i sensu stricte) Žižki dłuta Bohumila Kafki, który jednak dotarł na szczyt dopiero w roku 1950.