Przed bitwą wszystkich bitew. Wojna w Ukrainie
Mariusz Cielma
Okres od połowy marca do połowy kwietnia w wojnie rosyjsko-ukraińskiej przyniósł podstawową zmianę w koncepcji prowadzenia operacji wojskowej przez Kreml. Przełknięto gorycz porażki pod Kijowem i zdecydowano się skupić posiadany potencjał we wschodniej Ukrainie, na kierunku donbaskim. Co warto zawsze podkreślać, przez ten czas trwała również coraz bardziej ograniczona terenowo, ale jednak skuteczna, ukraińska obrona znajdującego się od początku marca w okrążeniu miasta Mariupol. Przebieg tych działań, przed zapowiadaną „bitwą wszystkich bitew”, a przez innych określanej mianem nowej fazy wojny, przedstawia poglądowo poniższy artykuł.
Dwudziestego dnia wojny, 15 marca, zasadniczo mieliśmy już obraz wyhamowanej rosyjskiej ofensywy, lokalnie jeszcze tylko podejmowanej przez wojska podległe Moskwie. Przede wszystkim ciągle siły rosyjskie mocno osadzone były na zachód i północny zachód od Kijowa. W tym rejonie zgrupowanie rosyjskie przecinało ważną drogę Kijów-Żytomierz. Rosjanie próbowali jeszcze poprawić położenie swoich wojsk, znajdujących się w terenie zabudowanym, ale jednak na stosunkowo niewielkiej powierzchni dla zachowania swobody manewru, próbując zająć miejscowość Makarów. W dalszym ciągu trwały również stosunkowo ciężkie dla wojsk, ale jak pokazała przyszłość głównie dla cywili, walki w rejonie miasteczek na przedmieściach Kijowa: Irpień i Bucza. Rosyjskie zgrupowanie wojsk w tym rejonie stanowiło konglomerat różnych sił, ale przede wszystkim ze składu 35. i 36. Armii Ogólnowojskowej (Wschodni Okręg Wojskowy): 36., 37. i 64. Brygady Strzelców Zmotoryzowanych, 5. Brygada Pancerna, 31. Brygada Powietrznoszturmowa, 45. Brygada Specjalnego Przeznaczenia, 155. Brygada Piechoty Morskiej czy 217. Pułk Powietrznodesantowy 98. Dywizji. W mniejszym przestrzennie zakresie Kijów blokowany był od strony wschodniej, gdzie Rosjanie głównie osadzili się w rejonie miejscowości Bohdanówka, przy drodze Kijów-Czernihów, starając się atakować północno-wschodnie przedmieścia Kijowa, a konkretnie miejscowość Browary (głównie 90. DPanc). Za oblężony, ale stawiający skuteczny opór uznać należy Czernihów (stolica obwodu o tej samej nazwie). Od strony obwodu sumskiego (wschód kraju) w rejon ukraińskiego miasta stołecznego podchodziły także kolumny rosyjskiej armii, tworzące następnie pozycje umocnione w oparciu o wsie i miasteczka. Specyfiką jednak było, że spora część miast albo broniła dostępu do siebie i szlaków komunikacyjnych znajdując się w izolacji (Konotop), albo wręcz zatrzymała Rosjan (Priłuki). Podstawa tego zgrupowania częściowo izolowała także obwodowe miasto Sumy na wschodzie Ukrainy. Na południe od niego warto odnotować zajęte przez Rosjan miasteczko Trościaniec, wkrótce świadka walk wyzwoleńczych i opierającą się agresorowi położoną jeszcze bardziej na południe Ochtyrkę. Zasadniczo zgrupowanie rosyjskie poruszające się ze wschodu w stronę Kijowa i rozciągnięte (2. DSZmot, 27. BSZmot), miało skomplikowaną sytuację taktyczną, ale i logistyczną.
Zdecydowanie płyciej w terytorium ukraińskie weszły wojska rosyjskie w rejonie Charkowa. Pewne postępy na północ od tego drugiego co do wielkości miasta ukraińskiego poczyniła 4. DPanc, ale ponad milionowa aglomeracja, izolowana z trzech stron, zatrzymała zasadniczo postępy Rosjan. Ci walczyli aktywniej tego dnia na wschód od Charkowa, pod Czuhujewem. Bardziej na południe, już na teatrze mogącym być określanym ówcześnie, ale i w kolejnych tygodniach „donbaskim”, na południe od miejscowości Bałaklija, Rosjanie pokonali rozłożystą rzekę Doniec i walczyli o miejscowość Husariwka i jeszcze dalej – Petriwskie (ok. 30 km na południe od Bałakliji). Trwały już tego dnia walki w rejonie miasta Izium, stojącego bezpośrednio u bram obwodu donieckiego z miastami Sławiańsk i Kramatorsk, nie wspominając o położonych bardziej na wschód ukraińskich pozycjach znajdujących się na terenie obwodu ługańskiego (Rubiżne, Siewierodonieck, Lisiczańsk). Wojska tzw. separatystów ługańskich (2. Korpus Armijny), praktycznie codziennie i w kolejnych tygodniach, dosyć aktywnie próbowały wedrzeć się do tych miast. Stosunkowo skromne zdobycze terenowe wojska separatystów odnosiły na kierunku donieckim, szczególnie północnej jego części. Wojska tzw. 1. Korpusu Armijnego („donieckiego”) atakowały tam w kierunku północno-zachodnim, mając za podstawą zajętą kilka dni wcześniej Wołnowachę. Z kolei od zakola Dniepru, miejscowości Wasyliwka (ok. 40 km na południe od Zaporoża), po Połohy i dalej na wschód, znajdowały się w zasadzie prostolinijne pozycje 58. Armii (Południowego OW) przechodzące następnie w tereny znajdujące się w odpowiedzialności 1. KA tzw. separatystów. Ówcześnie, od ponad 10 dni, okrążony był już również Mariupol, ale zasadnicza część tego miasta pozostawała w rękach ukraińskich (siły obrońców szacowano na ponad 10 tysięcy żołnierzy, wchodzących głównie w skład 36. Brygady Piechoty Morskiej, 12. Brygady Operacyjnej Gwardii Narodowej, Pułku „Azow” Gwardii Narodowej i mniejszych jednostek).
Z perspektywy ukraińskiej groźna sytuacja była w dalszym ciągu na południu. Zgrupowanie wojsk stało pod Mikołajowem, który co prawda blokował ruch Rosjan w głąb terytorium ukraińskiego, ale ci i tak próbowali obejść ten miejski punkt oporu, kierując się w głąb na kilkadziesiąt kilometrów w kierunku północno-zachodnim (pod miejscowość Wozniesieńsk). Wojska rosyjskie na północ od Mikołajowa zajęły miejscowość Piski oraz położone bardziej na wschód Jawkine i Snihuriwka. Z kolei wzdłuż Dniepru wojska rosyjskie posuwały się w stronę obwodu Krzywy Róg (pod kontrolą Rosjan, patrząc najbardziej na północ, znajdowały się wówczas miejscowości Zahradiwka i Osokoriwka).
Zasadniczo i jednak trochę poglądowo ugrupowanie wojsk rosyjskich polegało na skierowaniu jednostek 35. i 36. Armii (Wschodni OW) na północny-zachód od Kijowa, 41. A (Centralny OW) do obwodu czernihowskiego, 2. A (Centralny OW) do północnych części obwodu sumskiego, 1. Armii Pancernej (Zachodni OW) na północ od Charkowa, z kolei na południe od niego 6. i 20. A (Zachodni OW). O zajęcie obwodu ługańskiego walczył głównie 2. Korpus Armijny tzw. separatystów ługańskich, a donieckiego 1. Korpus Armijny tzw. separatystów donieckich. Działania w obwodach donieckim i ługańskim wspierały jednostki 8. A (Południowy OW), w tym głównie 150. Dywizja Strzelców Zmotoryzowanych. Na południu Ukrainy, na linii Mikołajów–obwód doniecki działania prowadziły jednostki, odpowiednio patrząc od zachodu: 22. Korpus Armijny (na zachód od Chersonia) 49. (Chersoń) i 58. Armia (od kierunku na Zaporoże po obwód doniecki) - wszystkie ze składu Południowego OW. Łącznie szacowano, że na terytorium Ukrainy wojska rosyjskie wprowadziły ok. 115 batalionowych grup bojowych.
Kolejny dzień nie przyniósł istotnych zmian, trochę typowo prowadzono walki o Rubiżne czy Popasnę w Donbasie, do tego pierwszego zresztą miano wkroczyć (do północnych części) 17 marca. Trwały także walki o miasto Izium. Pewne sukcesy, dzięki wzmocnieniom (prawdopodobnie 28. BZmech) wojska ukraińskie odniosły w rejonie Mikołajowa, odrzucając Rosjan w kierunku południowo-wschodnim i zajmując miejscowość Posad-Pokrowskie (ok. 15 km od Mikołajowa). Natomiast Rosjanie próbowali przebić się przez pozycje ukraińskie na północ od Chersonia, walcząc (prawdopodobnie 11. BPowszturm) o Małą Szestirnię. Zgrupowanie wojsk rosyjskich poruszających się na prawym skrzydle, wzdłuż brzegu Dniepru, próbowało znaleźć przejście na Krzywy Róg (Mała Szestirnia jest ok. 30 km na południe od Krzywego Rogu).
18 marca odnotowano budowę fortyfikacji polowych przez Rosjan w rejonie Browary (północny-wschód od Kijowa), od kilku dni ich wojska głównie już tylko ostrzeliwały Czernihów. Z tego dnia warto odnotować tragiczny atak pociskiem manewrującym na koszary 79. Brygady Powietrznoszturmowej w Mikołajowie, w efekcie czego Ukraińcy ponieśli bardzo duże straty (nawet 80 zabitych). 19 marca zwiększyła się izolacja Czernihowa, Rosjanie weszli do znajdującej się południe od tego miasta Łukasziwka. Z Czernihowa wychodziły jeszcze kontrolowane przez Ukraińców drogi, ale wszystkie były już pod rosyjskim ostrzałem. W obwodzie ługańskim tego dnia miała miejsce fala kolejnych ataków na łańcuch miejskich punktów oporu, licząc od północy Kreminna-Rubiżne-Siewierodonieck-Lisiczańsk oraz bardziej na południe na miasto Popasna (już w obwodzie donieckim). Pod Mikołajowem Ukraińcom udało się odsunąć Rosjan od miasta na kolejnych kierunkach. Ofensywne wojska rosyjskie były jednak wzdłuż brzegu Dniepru, gdzie zajęto wioskę Nowoworoncowka (aktywność na tym kierunku wykazywały 11. Brygada Powietrznoszturmowa i 126. Brygada Obrony Wybrzeża).
Kolejnego dnia, 20 marca, Rosjanie ponowili ataki czołgowe na Kijów. Do działań ofensywnych doszło także na północ od Charkowa, gdzie Rosjanie próbowali nieskutecznie zająć pozycje ukraińskie pod miejscowością Dergacze (przedmieścia Charkowa). Warto także odnotować, jakoby pierwszy ostrzał ze strony rosyjskich okrętów pozycji ukraińskich w okrążonym Mariupolu. Praktycznie codziennie strona rosyjska (resort obrony) podawała oficjalne informacje o aktywności sił własnych, ale i stratach ukraińskiego przeciwnika. Właśnie na dzień 20 marca Rosjanie szacowali, że ich oponent stracił do tej pory: 1483 czołgi i wozy opancerzone, 548 środków artylerii lufowej, 150 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, 1279 pojazdów wojskowych, 184 samoloty i śmigłowce, a także równie dużo, bo aż 214 powietrznych bezzałogowców. W dniu 21 marca trwały ataki na pozycje ukraińskie w Donbasie (w tym łańcuch miast w obwodzie ługańskim), ale i Rosjanie ogłosili, że praktycznie bez walki zajęli lotnisko w Mariupolu. Następnej doby trwały walki o Izium, ale i pojawił się nowy obiekt rosyjskiej aktywności na mikołajowskim kierunku operacyjnym – zaatakowano wioskę Oleksandriwka, na skrajnym prawym skrzydle, nad Zatoką Dnieprowską (ujście Dniepru).
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 4/2022