Przywrócić proporzec Marynarki Wojennej !
Andrzej Makowski i Marcin Makowski
Powrót po roku 1989 do tradycji i symboliki Wojska Polskiego niepodległej Rzeczypospolitej oraz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie zaowocował w 1993 roku powstaniem i wprowadzeniem ustawy „O znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej”, która w sposób kompleksowy regulowała ich kształt i wygląd w nowej rzeczywistości ustrojowej, zrywając jednocześnie z symboliką Wojska Polskiego z okresu PRL.
W sposób oczywisty proponowane zmiany odnosiły się również do Marynarki Wojennej RP (MW RP) jako rodzaju Sił Zbrojnych. Na wstępie warto zaznaczyć pewną specyfikę związaną z morskim rodzajem SZ. Organizacyjnie składa się on z okrętów, które zazwyczaj tworzą grupy czy dywizjony, z jednostek brzegowych (w tym lotnictwa) oraz szkolnictwa. Taka struktura organizacyjna powoduje, że w dwu ostatnich wymienionych przypadkach, podstawowym elementem tożsamości jest sztandar wojskowy, natomiast dla najbardziej charakterystycznego jej elementu – okrętu – do głównych znaków zalicza się: banderę wojenną, proporzec marynarki wojennej oraz znak dowódcy okrętu. Oczywiście, powyższy wykaz nie obejmuje całości znaków i symboli związanych z działalnością MW RP, jednakże wymienione trzy elementy można uznać za najbardziej symboliczne w odniesieniu do jej historii i tradycji.
Przywoływana ustawa z 1993 roku określiła kształt i wygląd bandery wojennej, proporca marynarki wojennej i znaku dowódcy okrętu, przedstawiając je w odpowiednich załącznikach do ustawy i o ile w wypadku bandery wojennej i znaku dowódcy okrętu wrócono „do korzeni”, to najbardziej znaczących i zarazem niezrozumiałych zmian dokonano w odniesieniu do proporca MW. Na marginesie dalszych rozważań warto zauważyć, że właśnie proporzec MW, w prawie 100-letniej jej historii, był najczęściej obiektem ingerencji jeśli chodzi o jego wygląd.
W kształcie prezentowanym na następnej stronie, proporzec MW był podnoszony na flagsztoku dziobowym polskich okrętów wojennych w latach 1919–1945, a następnie w latach 1959–1993. W okresie stalinowskim dwukrotnie zmieniano wzór proporca, po drugiej wojnie światowej wprowadzono proporzec biało-czerwony z Krzyżem Grunwaldu (drugi od góry), który był stosowany w latach 1945-1959, co ciekawe, brak jest dokumentu rangi ustawy czy dekretu, na którego mocy go wprowadzono, zaś w dekrecie Rady Państwa z 7 grudnia 1955 roku ustalono, że proporzec ma być biały z czerwonym otokiem i z herbem państwa pośrodku płata (trzeci od góry). Marynarka Wojenna proporca tego nie używała (nie był przez „marynarską społeczność” akceptowany, funkcjonował tylko de jure) i na fali „odwilży” w 1956 roku dążyła do przywrócenia proporca z okresu międzywojennego. Możemy zatem stwierdzić, że zmiany dotyczące proporca MW proponowane po drugiej wojnie światowej, sprzeczne z jej tradycją i tożsamością zostały potraktowane jako obce i odrzucone (nie utrwaliły się nawet głębiej w świadomości). Budzi więc zdumienie fakt, że na mocy ustawy z 19 lutego 1993 roku zmieniony został wizerunek zbrojnego ramienia (na dole) – zostały całkowicie zignorowane historyczne realia – rękę opancerzono. Dlaczego podjęto taką decyzję trudno wytłumaczyć, warto zatem prześledzić historię legislacji proporca MW.
Pierwszym historycznym aktem prawnym regulującym wygląd proporca marynarki wojennej była ustawa z 1 sierpnia 1919 roku o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Akt ten miał charakter tymczasowy i miał za zadanie określić godła i barwy odrodzonej Rzeczypospolitej, dopóki regulacja w tym zakresie nie znajdzie się w Konstytucji. Akt ten regulował jednak kompleksowo również materię związaną ze znakami sił zbrojnych, w tym również bandery morskiej wojennej oraz proporca i znaku Polskiej Marynarki Wojennej.
Zgodnie z art. 1 ust. 7 lit. a ustawy, proporzec przedstawia chorągiew prostokątną o barwach narodowych; na niej znajduje się polski krzyż kawalerski, w którego sercu umieszczona jest ręka z mieczem. Stosunek długości proporca do szerokości tegoż, stanowi 6:5. Po raz pierwszy uregulowano również w prawie zasady jego wywieszania – proporzec wywiesza się na dziobie okrętu wojennego, o ile ten należy do pierwszych 2 klas okrętu, tj. ma większą pojemność i artylerię.
Kolejnym aktem prawnym, który zastąpił ustawę z 1919 roku było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 13 grudnia 1927 roku o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.
Na uwagę zasługuje okoliczność, iż dotychczasowy proporzec marynarki wojennej stał się również flagą forteczną. W myśl art. 9 rozporządzenia flagą forteczną i proporcem marynarki wojennej jest płachta o barwach państwowych z krzyżem kawalerskim pośrodku, którego ramiona położone w białym pasie są czerwone, zaś ramiona położone w czerwonym pasie białe. Pośrodku krzyża, na okrągłej tarczy czerwonej znajduje się ramię zbrojne, zwrócone mieczem od drzewca. Stosunek szerokości do długości wynosi 5:6, wysokość krzyża kawalerskiego w stosunku do szerokości chorągwi 4:5.
Kolejnym aktem prawnym był dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 listopada 1937 roku o znakach wojska i marynarki wojennej, obowiązujący przez okres drugiej wojny światowej, aż do połowy lat 50. XX wieku.
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 9-10/2016