Quo Vadis? – WWS Federacji Rosyjskiej
Marek Furtak
W związku z mającą miejsce latem tego roku ostatnią bezprecedensową czarną serią wypadków i incydentów lotniczych z udziałem statków powietrznych Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej (WWS FR – Wojenno-Wozdusznije Siły Rossijskoj Federacjii, ros.: ВВС РФ – Военно-Воздушные Силы Российской Федерации), szczegółowo opisaną w ostatnim numerze "Lotnictwa" (09/2015) powraca pytanie o to, w jakim faktycznym stanie znajdują się obecnie Siły Powietrzne Rosji oraz jak kształtują się dla nich perspektywy w ciągu najbliższych lat.
Z całą pewnością warto w tym miejscu zastanowić się nad szerszym tłem ostatnich wydarzeń w rosyjskich WWS oraz przynajmniej niektóre z możliwych czynników rozpatrzyć nieco szerzej. Krótko przypomnijmy – tylko w czerwcu i lipcu odnotowano łącznie aż 8 groźnych wypadków lotniczych, w których bezpowrotnie miano utracić 7 statków powietrznych oraz zginąć miało 7 członków załóg, z czego niewątpliwie najbardziej zdumiewa spektakularna utrata zaledwie w miesiąc – jednego po drugim – dwóch bombowców strategicznych Tu-95MS (z których jeden był najprawdopodbniej w zmodernizowanej wersji), będących nosicielami uzbrojonych w głowice nuklearne pocisków samosterujących Ch-55/Ch-55SM i stanowiących ważną część rosyjskiej triady atomowej oraz arsenału odstraszania.
Reorganizacja sił powietrznych oraz nowe zakupy sprzętu
W przeciągu ostatnich dwudziestu lat Siły Powietrzne Federacji Rosyjskiej podlegały systemowej reorganizacji przynajmniej kilkukrotnie. Pierwsza tego typu głębsza reorganizacja lotnictwa wynikała jeszcze bezpośrednio z geopolitycznych zmian wynikłych z rozpadu Związku Radzieckiego. Po rozpadzie ZSRR nowa sytuacja ekonomiczna Rosji wymusiła wycofanie z linii szeregu maszyn bojowych. Jeszcze w 1993 roku Siły Powietrzne (WWS –Wojenno-Wozdusznije Siły, ros: ВВС – Военно-Воздушные Силы) oraz Obrona Powietrzna (ПВО – Противо-Воздушная Оборона) zapowiedziały skasowanie niemalże 1600–2000 maszyn, planując tym samym całkowicie wyzbyć się przestarzałego, niepotrzebnego oraz kosztownego w utrzymaniu sprzętu lotniczego na rzecz użytkowania konstrucji reprezentujących sobą – przynajmniej na razie – rozsądne walory bojowe.
Kolejną dużą reformę odnotowano w roku 1998: 20 stycznia stanowisko głównodowodzącego Rosyjskich Sił Powietrznych otrzymał gen. Anatolij Kornukow, który wdrożył w życie proces reorganizacji – w którym najistotniejszą częścią było połączenie w jedną strukturę dwóch formacji – Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej – oraz znaczne redukcje w sprzęcie i reorganizacja ówczesnej kadry. Od 1 stycznia odzielne do tej pory jednostki z Sił Powietrznych oraz Obrony Powietrznej ostatecznie złączono w jedną ogólnie zwartą formację - Siły Powietrzne Federacji Rosyjskiej. Zawarte w niej zostały wszystkie podległe jednostki lotnicze, łącznie z lotnictwem strategicznym, transportowym oraz wspólną bazą szkoleniową. W wyniku reorganizacji w tym dniu na stanie Rosyjskich Sił Powietrznych znajdowało się ponad 75 pułków lotniczych. Ich wyposażenie zostało wskutek zmian po części przekazane innym jednostkom i ośrodkom szkoleniowym lub wycofane do rezerwy.
Krótkotrwały konflikt zbrojny z Gruzją o Południową Osetię w 2008 roku ujawnił cały szereg niedostatków, który postanowiono usunąć, dokonując obecnej, praktycznie już czwartej reorganizacji, zapoczątkowanej w 2009 roku. Reorganizacja ta jest wciąż kontynuowana i jest ukierunkowana na poprawę efektywności funkcjonowania rosyjskiego lotnictwa wojskowego. Wskutek tego Siły Powietrzne Federacji Rosyjskiej, jak również wchodzące w nie poszczególne rodzaje lotnictwa, notabene całkiem niedawno hucznie obchodzące setną rocznicę swojego istnienia, przechodzą obecnie bardzo poważne zmiany. W ich ramach realizowany jest kompleksowy program technicznej, organizacyjnej i personalnej modernizacji. Jego celem jest możliwie najlepsze dostosowanie swoich możliwości bojowych i operacyjnych do nowych wyzwań. W ciągu ostatnich paru lat notowany jest dość intensywny rozwój wskutek znacznego zwiększenia dostaw nowych samolotów i śmigłowców. Póki co ten trend nadal jest utrzymywany – warto choćby wspomnieć że tylko począwszy od 2011–2012 r. Rosjanie rokrocznie odbierają z fabryk łącznie kilkadziesiąt nowych samolotów Su-35S, Su-34 i Su-30SM (o innych, które przeszły remont i modernizację, nie wspominając). Dostawy sprzętowe określone są w ramach Państwowego Programu Uzbrojenia na lata 2011–2020 (GPW-2020), zatwierdzonego 31 grudnia 2010 r., jednakże jest on w ciągły sposób uaktualniany. Plan ten zakłada zakup ponad 600 samolotów i 1000 śmigłowców. Zgodnie z zaplanowanym budżetem wydatków na obronę, który wynosi 19 bilionów rubli (600 miliardów USD) WWS ma w tym okresie otrzymać 4 biliony rubli (125 miliardów USD).
Z kolei aktualna struktura organizacyjna Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej jest wynikiem zmian w całych siłach zbrojnych Rosji, prowadzonych praktycznie od roku 2008 po dzień dzisiejszy. Obecnie cztery podstawowe rodzaje lotnictwa SP FR to składające się na to Lotnictwo Taktyczne (TA – Takticzieskaja Awiacja), Lotnictwo Dalekiego Zasięgu (DA – Dalnaja Awiacja), Lotnictwo Transportowe (WTA – Wojenno-Transportnaja Awiacja) oraz Lotnictwo Wojsk Lądowych (AA – Armiejskaja Awiacja). Dodatkowymi elementami w tej układance są również m.in. jednostki centralnie podporządkowane, jak również szkoły lotnicze oraz specjalne ośrodki – centra szkolenia i przygotowania bojowego (oraz jednostki doświadczalne). Warto tu nadmienić, że pierwszy z nich wcześniej znany był szerzej jako Lotnictwo Frontowe (Frontowaja Awiacja), czasami bywa również nazywany Lotnictwo Operacyjno-Taktyczne (Operatiwno-Takticzieskaja Awiacja). Nawiasem mówiąc, Lotnictwo Wojsk Lądowych (Armiejskaja Awiacja) w ostatnich latach przeżyło również bardzo burzliwy okres, kiedy to kontrola nad nim była wielokrotnie przerzucana pomiędzy Siłami Lądowymi (SW – Suchoputnje Wojska) a WWS FR.
W wyniku bolesnych reform rosyjskie WWS FR bez wątpienia zrobiły krok do przodu i znacząco poprawiły swój potencjał bojowy w stosunku do lat poprzednich. Nie da się jednak zasadniczo przeprowadzić kompleksowej modernizacjii w ciągu zaledwie kilku lat, ponieważ na początku lat 90. w Rosji przemysł zbrojeniowy przeszedł poważny kryzys związany ze znacznym spadkiem wydajności i mocy produkcyjnych, a realnie proces jego odbudowy rozpoczął się dopiero po 2005 roku i trwa do dnia dzisiejszego. Dodatkowym problemem stało się to, żę wielu producentów i poddostawców komponentów znalazło się w ciągu jednego dnia, po rozpadzie ZSRR, za granicą. Prawdą jest również to, że produkcja wielu wzorów uzbrojenia w ogóle nie została wznowiona. Dość istotnym aspektem jest również to, że cały program został uruchomiony jeszcze na długo przed obecnymi zmianami geopolitycznymi mającymi miejsce na Ukrainie i związanym z tym kryzysem politycznym i ekonomicznym (o sankcjach nie wspominając). Z dzisiejszej perspektywy jest wielką niewiadomą, na jaką skalę i jak długo Rosja będzie go jeszcze w stanie realizować.
Tym niemniej należy zauważyć że gruntowna reorganizacja lotnictwa i obrony powietrznej przynosi już dzisiaj pierwsze efekty. Jednym może się ona podobać, inni zaś mogą mieć (i mają) poważne zastrzeżenia. Na dzień dzisiejszy sukcesywnie wymieniane są kadry. Co więcej, od dłuższego czasu wygląda na to, że Rosjanie lepiej dbają o te kadry. Znacząco poprawiono warunki bytowe i poziom wynagrodzenia. Według nieoficjalnych szacunków obecnie młodszy rosyjski oficer może zarabiać obecnie średnią równowartość ok. 1500–2000 USD miesięcznie (trudno powiedzieć, na ile miarodajne są dane) – a już z całą pewnością nie musi – jak jeszcze dekadę temu – w nieskończoność czekać na wypłatę. To też o czymś świadczy.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 10/2015