Radzieckie Statki pasażerskie typu Iwan Franko - część 1

Jacek Jarosz

Opisane w artykule jednostki to największe, najszybsze, najlepiej wyposażone oraz najpopularniejsze statki w całej historii żeglugi pasażerskiej Związku Radzieckiego. Były także najlepszymi jednostkami pasażerskimi wybudowanymi w Niemieckiej Republice Demokratycznej.

W pierwszych latach po zakończeniu drugiej wojny światowej Rosjanie do obsługi linii pasażersko-towarowych na północnym Atlantyku wykorzystywali w sumie cztery eksniemieckie, przejęte w wyniku reparacji wojennych jednostki. Były to: Pobieda (do 1946 r. Iberia, Hamburg-Amerika Linie, Hapag, do 1935 r. Magdalena, zbud. 1928 r., 13 780 BRT), Ilicz /I/ (do 1946 r. Caribia Hapag, zbud. 1935 r., 12 049 BRT), Generał Czerniachowskij (do 1946 r. Bochum Hapag; do 1926 r. Deutsch-Austral-Kosmos Linien, zbud. 1921 r., 6121 BRT) oraz Rossija III (do 1946 r. brytyjski Empire Welland,do 1945 r. Patria/III/ Hapag, zbud. 1938 r., 17 870 BRT). Trzy pierwsze statki odbyły od jednej do dwóch podróży do Nowego Jorku, natomiast ostatni pokonał Atlantyk w obie strony siedmiokrotnie, przy czym wypływał wówczas z Leningradu, Odessy i Batumi. Ostatni taki rejs Rossija /III/ odbyła w 1947 r.

Następnymi radzieckimi transatlantyckimi jednostkami pasażerskimi były dopiero dwa z pięciu statków opisanego poniżej typu,z których jeden pływał na linii kanadyjskiej w latach 60. i 70. XX w. (Aleksandr Puszkin), drugi zaś – do Kanady i na linii nowojorskiej w latach 70. (Michaił Lermontow).

Nowe jednostki

Prace nad projektem 301, nieoficjalnie znanym jako Projekt Strany Sowietow, rozpoczęły się w 1956 r. w leningradzkim biurze konstrukcyjnym. Przy jego tworzeniu wykorzystano częściowo plany również znajdującego się wówczas w fazie opracowania najnowszego włoskiego liniowca pasażerskiego Leonardo da Vinci (Italia Line, 1960 r., 33 430 BRT). Głównym konstruktorem nowego statku był rosyjski projektant D. Sokołow. Zlecenie na budowę pięciu jednostek złożono w VEB (Volkseigener Betrieb) Mathias-Thesen-Werft w Wismarze (NRD). Stocznia funkcjonowała od 1951 r., a po zjednoczeniu Niemiec stała się częścią Deutsche Maschinen-und Schiffbau AG (DMS AG). Od 2009 r. należała do Nordic Yards Holding GmbH, a od 2016 r. wchodzi w skład Lloyd Werft Group jako Lloyd Werft Wismar. Stocznia ta zajmowała się realizacją związanych z żeglugą pasażerską zamówień Związku Radzieckiego już od początku istnienia. Pierwszym takim zleceniem była odbudowa wraku jednostki szkolnej Floty Bałtyckiej o nazwie Swir (do 1935 r. Kota Pinang,do 1930 r. Patria, Koninklijke Rotterdamsche Lloyd, zbud. 1919 r., 9922 BRT), będącego wcześniej holenderskim liniowcem pasażerskim. Po zakończeniu przebudowy na jednostkę pasażerską statek ten wprowadzono do eksploatacji w 1953 r. pod nazwą Aleksandr Moziajskij.

W latach 1950-1955 stocznia zajmowała się wrakiem nieukończonej przez szczecińską stocznię Stettiner Oderwerke niemieckiej jednostki pasażerskiej o napędzie turboelektrycznym, którą początkowo nazwano Lensowiet (eks-Marienburg, Seedienst Ostpreussen, 6200 BRT), a w 1965 r. przemianowano na Abchazję /II/. W latach 1953-1961 stocznia Mathias-Thesen-Werft wybudowała serię 49 dużych śródlądowych statków pasażerskich typu W. Czkałow – dwukominowych motorowców o pojemności ok. 2500 BRT. W latach 1956-1964 stocznia wismarska zbudowała dla ZSRR składającą się z 19 jednostek serię pasażersko-towarowych pełnomorskich statków typu Michaił Kalinin (projekt 101/SeeFa 340)– jednokominowych motorowców o pojemności od 4750 do 5320 BRT. Rosjanie zdecydowali się złożyć zamówienie w powyższej stoczni, ponieważ reprezentowała ona dużo wyższy poziom technologiczny niż ich własne.

Niemieccy stoczniowcy nowy projekt określali jako SeeFa 750 (Seefahrgastschiff für 750 Passagiere), co oznaczało pełnomorską jednostką dla 750 pasażerów. Generalnie planowane statki miały odbywać zarówno rejsy liniowe, jak i podróże wycieczkowe, jednak w razie konieczności mogły być także wykorzystywane w charakterze transportowców wojska. Do tej ostatniej funkcji nadawały się ze względu na dużą prędkość i zasięg, spore możliwości przewozu żołnierzy i ładunków oraz dużą nośność dźwigów pokładowych, pozwalającą na załadunek ciężkiego sprzętu wojskowego. Statki otrzymały także wzmocnione kadłuby, co umożliwiało im operowanie na wodach zalodzonych.

Podlegające pod Ministerstwo Żeglugi ZSRR – Ministerstwo Morskowo Fłota (MinMorFłot, MMF) – jednostki typu Iwan Franko wybudowano w latach 1961–1972. Określane jako Poet Class, nosiły nazwy rosyjskich, ukraińskich oraz gruzińskiego pisarzy i poetów. Trzy statki przeznaczono dla państwowego przedsiębiorstwa żeglugowego Czernomorskoje Morskoje Parochodstwo (Black Sea Shipping Company, BLASCO) z Odessy (Iwan Franko, Taras Szewczenko i Szota Rustaweli), dwa zaś – dla armatora Bałtijskoje Morskoje Parochodstwo (Baltic Shipping Company, BSC) z Leningradu (Aleksandr Puszkin i Michaił Lermontow).

Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 3-4/2022