Renesans briańskiej Woszcziny. Ciągniki i podwozia Woszczina-1 w rosyjskich siłach zbrojnych

Michał Buslik

Rozpad ZSRR spowodował, że Zakłady BAZ (Брянский автомоби́льный заво́д) z Briańska stały się rosyjskim podmiotem o największych kompetencjach w dziedzinie konstruowania i produkcji wieloosiowych podwozi specjalnych dla zastosowań wojskowych. W pierwszej połowie lat 90. ubiegłego wieku w Zakładach BAZ przystąpiono do prac nad nowym typoszeregiem ciągników i podwozi specjalnych podwójnego przeznaczenia Woszczina-1, które zostały ostatecznie przyjęte do uzbrojenia armii rosyjskiej w 2004 roku i w tym samym czasie rozpoczęła się ich niewielka produkcja seryjna. Problemy organizacyjno-finansowe producenta rzutowały w kolejnych latach na skalę produkcji i dalszy rozwój Woszcziny-1. Sytuacji zakładów nie poprawiały także zakulisowe rozgrywki wśród rosyjskich wojskowych decydentów, faworyzujących, najczęściej w oparciu o kryteria pozamerytoryczne, konstrukcje konkurencyjne. Przejęcie w 2015 roku Zakładów BAZ przez Spółkę Akcyjną Koncern WKO „Ałmaz-Antiej” zapoczątkowało modernizację infrastruktury zakładowej, mającą doprowadzić w nieodległej perspektywie do ewolucyjnego zwiększenia możliwości produkcyjnych. Jest to konieczne, aby sprostać zamówieniom Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej (MO FR) na podwozia specjalne typoszeregu Woszczina-1, będące nośnikami rosnącej liczby wdrażanych do produkcji seryjnej, jak i dopiero opracowywanych zabudów, przeznaczonych dla rosyjskich sił zbrojnych.

Zakłady BAZ – nieco historii

W czasach ZSRR Zakłady BAZ pozostawały dla radzieckiego społeczeństwa jednym z najmniej znanych przedsiębiorstw branży motoryzacyjnej, głównie z uwagi na fakt, że zdecydowana większość produkcji miała charakter specjalny i powstawała na potrzeby sił zbrojnych ZSRR i państw sojuszniczych, a jawna produkcja na rynek cywilny obejmowała głównie gąsienicowe ciągniki przemysłowe typoszeregów T-140 i T-180.

Zakłady BAZ zostały założone 4 czerwca 1958 roku w Briańsku w oparciu o infrastrukturę oddziału budowy ciągników przemysłowych Huty Stali „Stalzawod” z Bieżycy (od 1956 roku jedna z dzielnic Briańska, wcześniej odrębna miejscowość). Pierwotnie głównym zadaniem nowych zakładów, powstałych jako filia moskiewskiego Zakładu ZIŁ, miało być wytwarzanie podzespołów takich jak osie napędowe, skrzynie rozdzielcze oraz zawieszenia dla samochodów ciężarowych ZiŁ. Pierwsze pojazdy wojskowe zostały wyprodukowane w Zakładach BAZ w 1959 roku i były to kołowe transportery opancerzone BTR-152W1 oraz amfibie ZiŁ-485A.

Znaczącym etapem w historii rozwoju Zakładów BAZ stało się uruchomienie w 1960 roku własnego specjalnego biura konstrukcyjnego (SKB). Pierwszym projektem zrealizowanym w SKB BAZ było podwozie 8x8 BAZ-930, przeznaczone pod zabudowę wyrzutni Br-231B taktycznego kompleksu rakietowego ziemia–ziemia 9K52 Łuna-M, które jednak nie weszło do produkcji seryjnej, przegrywając rywalizację z podwoziem ZiŁ-135Ł. Od 1962 roku aż do połowy lat 90. w Zakładach BAZ produkowano kolejne podwozia typoszeregu ZiŁ-135, w tym ZiŁ-135K, ZiŁ-135ŁM, ZiŁ-135ŁTM i ZiŁ-135ŁMP, a także, będące udoskonaloną przez SKB BAZ wersją podwozia ZIŁ-135M, podwozie BAZ-135MB oraz jego dalsze wersje rozwojowe. Dekada lat 60. to dla SKB BAZ również podjęcie zakończonych sukcesem prac nad podwoziami pływającymi z nadwoziami samonośnymi BAZ-937, a następnie BAZ-5937, przeznaczonymi dla przeciwlotniczych kompleksów rakietowych 9K33 Osa oraz BAZ-5921 dla taktycznych kompleksów rakietowych ziemia–ziemia 9K79 Toczka.

W 1971 roku inżynierowie z SKB BAZ w ramach pracy doświadczalno-konstrukcyjnej (OKR) Osnowa podjęli się skonstruowania zunifikowanej rodziny podwozi specjalnych, w skład której weszły pływające podwozia 8x8 z nadwoziem samonośnym BAZ-6944, przeznaczone dla wozów bojowych oraz wozów transportowo-załadowczych operacyjno-taktycznego kompleksu rakietowego ziemia–ziemia 9K714 Oka. W ramach pracy Osnowa powstały także eksperymentalne pływające podwozie 6x6 z nadwoziem samonośnym BAZ-5947 oraz podwozie ramowe 8x8 BAZ-6950.

W drugiej połowie lat 80. SKB BAZ rozpoczęło prace (nazwa wewnętrzna Osnowa-1, kryptonim wojskowy Woszczina) zmierzające do modernizacji podwozi BAZ-6944 oraz BAZ-6950, koncentrującej się na wymianie dotychczasowej, pojedynczej, wysokoprężnej jednostki napędowej UTD-25 na dwie wysokoprężne jednostki napędowe KamAZ-740. W rezultacie powstało szereg podwozi, zarówno eksperymentalno-prototypowych, jak i konstrukcji znajdujących się w produkcji małoseryjnej do połowy lat 90. Wśród nich należy wymienić takie podwozia jak: BAZ-6950M/BAZ-69501, niepływające podwozia z nadwoziem samonośnym BAZ-6944M/BAZ-69481 oraz BAZ-6944M20/BAZ-6948, pływające podwozie ze wspomagającą ramą nośną BAZ-69441, czy też ciągnik balastowy BAZ-6953.

Upadek ZSRR przyniósł Zakładom BAZ z jednej strony coraz trudniejszą sytuację ekonomiczną, utrzymującą się w mniejszym lub większym stopniu aż do początku drugiej dekady obecnego stulecia. W tym okresie zakłady znajdowały się kilkakrotnie na granicy bankructwa (wraz ze spadkiem zamówień i produkcji miały miejsce także drastyczne redukcje zatrudnienia – z 18 tys. pracowników w końcu lat 80. do 1,5 tys. zatrudnionych kilka lat temu). Z drugiej strony to właśnie na początku lat 90. ubiegłego stulecia SKB BAZ rozpoczęło prace nad rodziną podwozi specjalnych i ciągników Woszczina-1, które to konstrukcje po latach przyczyniły się najpierw do powolnego ustabilizowania pozycji zakładów, a następnie ugruntowania podstaw ich obecnego rozwoju. W nowej rzeczywistości państwowej i gospodarczej Zakłady BAZ, wzorem wielu innych podmiotów produkcyjnych wchodzących w skład rosyjskiego przemysłu obronnego, przeszły cykl przekształceń strukturalno-własnościowych. W 1998 roku w wyniku restrukturyzacji zakłady zmieniły nazwę na OAO BZKT, aby osiem lat później przekształcić się w Spółkę ZAO BAZ. W 2010 roku ZAO BAZ wraz z Koncernem PWO „Ałmaz-Antiej” zarejestrowały wspólną Spółkę OAO BZKT „Ałmaz-Antiej”. Pięć lat później Zakłady BAZ uzyskały docelową, jak się obecnie wydaje, strukturę właścicielską, po tym gdy 90% akcji Spółki AO BAZ przejęła Spółka Akcyjna Koncern PWO „Ałmaz-Antiej”. Przyjęta struktura właścicielska jest optymalna dla obu podmiotów, albowiem podwozia typoszeregu Woszczina-1 są nośnikami dla szeregu produktów tego koncernu, zarówno tych znajdujących się w bieżącej ofercie, jak i dopiero przygotowywanych.

W całej historii SKB BAZ opracowało około 70 różnych podwozi specjalnych, 32 z nich zostały skierowane do produkcji seryjnej, której łączna wielkość na potrzeby sił zbrojnych ZSRR i FR przekroczyła 25 tys. egzemplarzy. W czasach ZSRR roczna produkcja podwozi specjalnych w Zakładach BAZ w rekordowych latach wynosiła około 1 tys. egzemplarzy, natomiast w okresie od 1990 do 2015 roku mieściła się w przedziale od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu podwozi rocznie. W 2016 roku dał się zauważyć wzrost produkcji, kiedy to linie produkcyjne briańskich zakładów opuściło 266 podwozi typoszeregu Woszczina-1 (wobec 153 podwozi w 2015 roku). Zgodnie z najnowszymi informacjami, w ciągu najbliższych kilku lat, po zakończeniu trwającej obecnie rozbudowy i modernizacji linii produkcyjnych, roczny poziom produkcji powinien osiągnąć wielkość rzędu 350–500 podwozi i ciągników.

Meandry pierwszych lat rozwoju Woszcziny-1

Historia powstania i rozwoju zunifikowanego typoszeregu czwartego pokolenia podwozi specjalnych wysokiej mobilności o ładowności 14–18 t rozpoczęła się dla SKB BAZ w sposób formalny w czerwcu 1993 roku, wraz z zatwierdzeniem Zadania Taktyczno-Technicznego (ZTT) Numer 15-93 oraz Suplementu Numer 1 od GABTU MO FR (Głównego Zarządu Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej), a także dodatkowych wymagań kompleksu przemysłu naftowego-gazowego, związanych z podwójnym przeznaczeniem konstruowanych podwozi (co m.in. skutkowało zmniejszeniem ich szerokości z 3,08 m do 2,75 m) i tym samym rozpoczęciem OKR Woszczina-1. W praktyce pewne działania zmierzające do skonstruowania nowej generacji podwozi specjalnych rozpoczęły się jeszcze w 1990 roku w ramach pracy naukowo-badawczej (NIR) Faset, powierzonej SKB BAZ na mocy 726. Postanowienia KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR w sprawie rozwoju przemysłu motoryzacyjnego Związku Radzieckiego i wojskowej techniki samochodowej. NIR Faset zaowocowała m.in. powstaniem bazującego na podwoziu BAZ-69501 prototypowego podwozia specjalnego 8x8 BAZ-6954 o ładowności 17,1 t ze zmodyfikowanym zawieszeniem i metalową kabiną o powiększonej objętości, które stało się swego rodzaju konstrukcją przejściową do nowej generacji podwozi, czyli przyszłej Woszcziny-1.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 2/2020