Rozkaz: bombardować! Działania lotnictwa bombowego w Nadbałtyckim Okręgu Wojskowym 22 czerwca 1941 roku

Krzysztof Cieślak

Wbrew legendzie o zniszczeniu pierwszego dnia operacji „Barbarossa” radzickich sił powietrznych na ziemi, w wyniku nalotów Luftwaffe ciężkie straty poniosły jedynie rozlokowane na lotniskach położonych w pobliżu granicy jednostki myśliwskie, szturmowe i bliskiego rozpoznania. Niemieckie lotnictwo nie zdołało jednak równie efektywnie zaatakować lotnisk położonych dalej, na których stacjonowały jednostki dwusilnikowych bombowców, które stanowiły pięść uderzeniową sił powietrznych nadgranicznych okręgów wojskowych. W Nadbałtyckim Okręgu Wojskowym już pierwszego dnia wojny wykonały one serię nalotów, ponosząc przy tym duże straty w powietrzu.

Kiedy w sierpniu 1920 roku pod Warszawą załamała się koncepcja ogólnoeuropejskiej rewolucji, Rosja Sowiecka rozpoczęła, początkowo powolny, program rozbudowy potencjału militarnego pozwalającego na pokonanie sąsiadów bez potrzeby odwoływania się do ideologii. Proces ten kontynuował Związek Sowiecki, dążąc do odbudowy imperium w dawnych granicach, marząc przy tym o nowych podbojach. Potencjał militarny uzyskany w końcu lat 30. pozwalał na realizację tego typu planów, a jednym z środków miał być sojusz z III Rzeszą. Pakt podpisany 26 sierpnia 1939 roku oznaczał wspólny podbój Polski i dawał Stalinowi swobodę działania wobec Finlandii, Litwy, Łotwy i Estonii. Stopniowe przejmowanie wpływów w trzech republikach nasiliło się po sowieckim ataku na Finlandię. Finowie, za cenę znacznych strat terytorialnych, zdołali obronić niepodległość, ale trzy małe republiki bałtyckie nie miały szans. Zostały zaanektowane i wcielone w skład imperium.

Pierwsze oddziały lotnicze pojawiły się w tym regionie jeszcze w końcu 1939 roku, kiedy na Litwę skierowano 10. IAP (istriebitielnyj awiacjonnyj połk, pol. pułk lotnictwa myśliwskiego). Pierwszymi oddziałami lotnictwa bombowego były 35. SBAP (skorostnoj bombardirowocznyj awiacjonnyj połk - pol. pułk szybkich bombowców) przeniesiony z Leningradzkiego Okręgu Wojskowego (LWO) i 7. DBAP (dalnyj bombardirowocznyj awiacjonnyj połk, pol. pułk bombowy dalekiego zasięgu) z AON-2 (2. Armia Specjalnego Przeznaczenia). W maju 1940 roku, czyli dopiero po zakończeniu wojny z Finlandią, na stałe przeniesiono z Białoruskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego (BOWO) 54. SBAP. Po aneksji republik rozpoczęto jeszcze w lecie 1940 roku tworzenie stałych garnizonów lotniczych. Na Litwę z BOWO przeniesiono 5. LSzAP (legkij szturmowoj awiacjonnyj połk, pol. lekki pułk lotnictwa szturmowego). Z tego samego okręgu przeniesiono na Łotwę 40. i 46. SBAP oraz 9. SBAP z LWO. W Estonii rozmieszczono dowództwo 4. SAD (smieszannaja awiacjonnaja diwizija, pol. mieszana dywizja lotnicza) oraz 50. i 63. SBAP, wcześniej stacjonujące w LWO. Zasady rozmieszczania wojsk lotniczych w zaanektowanych republikach określała dyrektywa Ludowego Komisariatu Obrony (NKO) nr 0/4/104732 z 25 lipca 1940 roku. Do początku października w świeżo zorganizowanym Nadbałtyckim Specjalnym Okręgu Wojskowym (POWO) na terytorium Litwy i Łotwy utworzono 7. i 8. SAD. W 7. SAD z bazą na lotnisku w Szawlach (Siauliai) znalazł się 46. SBAP, 9. SBAP w Poniewieży (Panevezys) oraz 31. SBAP w Vaijnode na Łotwie. Do 8. SAD przydzielono 54. SBAP z bazą w Wilnie (Vilnius) oraz 61. SzAP (utworzony na podstawie 5. LSzAP) stacjonujący w Kiejdanach (Kedainiai). Te dywizje tworzyły pierwszą linię w zachodniej części okręgu. W drugiej linii rozmieszczono 6. SAD. W jej składzie znajdowały się 40. SBAP na lotnisku w Windawie (Vindava) i 7. DBAP na lotnisku w Mitawie (Mitava). Oprócz tego do drugiej linii organizacyjnie włączono 1. TBAP (tjażołyj bombardirowocznyj awiacjonnyj połk, pol. pułk ciężkich bombowców). Trzecią linię na terytorium Estonii tworzyła 4. SAD przekazana we wrześniu 1940 roku z LWO. W składzie tej dywizji znajdowały się trzy pułki bombowe; 35. SBAP w Tartu, 50. SBAP w Ungru i 63. SBAP w Tallinie. Lotnictwo z pierwszych dwóch linii było szykowane do wojny na kierunku zachodnim, czyli z Rzeszą Niemiecką. Dywizja rozlokowana w Estonii była przygotowywana do wojny zarówno na kierunku zachodnim, jak i na północnym przeciwko Finlandii.

Wszystkie pułki bombowe utworzono w latach 1938–1939. Pułki szybkich bombowców o numerach 35., 50. i 54. utworzono na bazie dywizjonów latających na samolotach SB jeszcze w latach 1936–1937, czyli były to oddziały kadrowe z doświadczonym personelem. 9. SBAP, to wcześniejszy 9. TBAP latający na TB-3. 46. SBAP powstał na bazie 1. LBAP wyposażonego w samoloty R-5. 63. SBAP to natomiast dawny 3. LBP, który w sierpniu 1940 roku zamienił R-5 i R-Zet na SB. Z kolei 40. SBAP sformowano w lipcu 1939 roku na bazie sprzętu 56. SBAP, którego personel wyjechał do Mongolii. Jedyny pułk szturmowy, czyli 61. SzAP powstał na bazie 114. dywizjonu szturmowego latającego na samolotach R-5SSS.

 Pełna wersja artykułu w magazynie TW Historia 3/2022