Rząd reaktywuje obronę cywilną

Wojciech Pawłuszko

Po formalnej likwidacji formacji obrony cywilnej na mocy ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, Sejm 5 grudnia 2024 roku uchwalił ustawę o ochronie ludności i obronie cywilnej przedłożoną przez rząd Donalda Tuska. Nowe prawo weszło w życie 1 stycznia 2025 roku, ale w praktyce stanowi dopiero początek długotrwałego i kosztownego procesu budowy kompleksowego systemu bezpieczeństwa ludności w Polsce, angażującego na wielu polach rząd i samorządy.

Nowe przepisy po wielu latach niepowodzeń

Prace nad kompleksowym uregulowaniem funkcjonowania systemu ochrony ludności trwały w MSWiA od wielu lat. W grudniu 2016 roku ówczesny szef Obrony Cywilnej Kraju, zajmujący jednocześnie stanowisko Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, gen. brygadier Leszek Suski, przy wsparciu m.in. Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, wojewodów i jednostek samorządu terytorialnego, przygotował liczący 80 artykułów i 47 stron projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Trafił on 25 stycznia 2018 roku do wykazu prac legislacyjnych rządu, co było odpowiedzią na apele szefa Obrony Cywilnej Kraju dotyczące konieczności przyjęcia kompleksowej ustawy regulującej funkcjonowanie obrony cywilnej, zawarte w jego corocznych jawnych ocenach przygotowań w tym obszarze. Za projekt odpowiadał wiceszef MSWiA Jarosław Zieliński. Nie trafił on jednak do Sejmu, przez co tworzenie nowego systemu ochrony ludności opóźniło się o kilka lat.

Na domiar złego, obrona cywilna jako formacja przestała formalnie istnieć na mocy ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, która nie obejmowała przepisów regulujących status prawny i zadania dla takiego systemu, a jednocześnie uchyliła ustawę z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony, zawierająca przepisy, na bazie których funkcjonowała przywołana formacja. Było to przypieczętowanie kryzysu, w jakim znalazł się system ochrony ludności w Polsce w dobie wojny pomiędzy Rosją i Ukrainą.

By zażegnać kryzys, 11 czerwca 2024 roku do wykazu prac legislacyjnych rządu trafił projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, którego gospodarzem został wiceszef MSWiA Wiesław Leśniakiewicz, związany z Państwową Strażą Pożarną od 1982 roku, a w latach 2008–2015 Komendant Główny tej formacji i jednocześnie szef Obrony Cywilnej Kraju. W trakcie prac rządowych ujawnił się spór pomiędzy MON i MSWiA o sposób finansowania nowego systemu, który ma wziąć na siebie również resort obrony narodowej. Finalnie Rada Ministrów przyjęła projekt 16 września 2024 roku, w trakcie powodzi na południu Polski, co przyspieszyło prace w parlamencie. W rezultacie Sejm uchwalił ustawę z poprawkami Senatu 5 grudnia 2024, a ta po podpisie Prezydenta RP weszła w życie 1 stycznia 2025 roku.

MSWiA opracuje nowy dokument strategiczny

Ustawa nakłada na ministra właściwego do spraw wewnętrznych obowiązek opracowania, w uzgodnieniu z szefem resortu obrony i przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej z czteroletnim horyzontem obowiązywania. Dokument będzie następnie zatwierdzany przez rząd i co dwa lata aktualizowany. Program będzie określał m.in. planowaną wysokość środków przeznaczonych na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej z podziałem na poszczególne lata i ze wskazaniem budżetów na realizację poszczególnych zadań wraz z harmonogramem.

Na mocy ustawy powstał też Rządowy Zespół Ochrony Ludności, który ma doradzać rządowi w zakresie planowania i wdrażania rozwiązań organizacyjnych z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz współpracować z Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego. Na czele Zespołu stoi Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, a w jego pracach biorą udział m.in. przedstawiciele niemal wszystkich resortów, szef BBN, Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa czy Prezes Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych. Zespół ma usprawnić współpracę i komunikację na szczeblu rządowym w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej. Będzie też opiniował projekt Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Szef MSWiA do 30 kwietnia każdego roku będzie przedkładał rządowi sprawozdanie z prac Zespołu za ubiegły rok.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 2/2025