S-300W – frontowy zestaw obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej
Marek Depczyński
W połowie XX wieku do wojsk lądowych Sojuszu NATO wprowadzono wyrzutnie taktycznych i operacyjno-taktycznych rakiet balistycznych MGM-5 Corporal (1951–1964), MGM-29 Sergeant (1962–1977), MGM-52 Lance (1965–1993) oraz MGM-31 Pershing IA (1960–1989), przygotowanych do wykonywania uderzeń bronią jądrową. Stosunkowo niewielką celność pierwszych rakiet balistycznych rekompensowano rosnącą mocą przenoszonych ładunków jądrowych, co w rezultacie decydowało o skuteczności nowych środków walki. W drugiej połowie XX wieku w ciągu 5–7 dni strategicznej operacji zaczepnej, realizowanej siłami frontu w obszarze Zachodniego Teatru Działań Wojennych (TDW), radzieckie dowództwo prognozowało wykonanie przez potencjalnego przeciwnika ok. 190–220 pojedynczych i grupowych uderzeń rakietami MGM-52 Lance, 140–150 uderzeń rakietami MGM-29 Sergeant oraz 330–350 uderzeń rakietami MGM-31 Pershing IA.
Pojawienie się nowych środków walki skutkowało uruchomieniem w ZSRR programów mających na celu opracowanie systemów uzbrojenia przeznaczonych do ich neutralizacji. Początkowo, w latach 1958–1959, w ramach programu Szar (obrona przeciwrakietowa zgrupowania wojsk szczebla frontu) weryfikowano możliwości dwóch efektorów o zasięgu 50 oraz 150 km, testowanych w ramach wielokanałowego systemu zdolnego do wykrywania i zwalczania celów aerodynamicznych oraz balistycznych, w tym głowic bojowych rakiet balistycznych. W ramach przeprowadzonych testów startowych potwierdzono ograniczone możliwość przechwytu celów balistycznych przy użyciu zarówno rakiet przeciwlotniczych zestawów obrony powietrznej S-75 Dźwina, jak również 2K11 Krug ze składu wojsk lądowych. Tor lotu rakiet balistycznych z wierzchołkową przewyższającą maksymalny pułap zwalczania S-75 oraz 2K11, znaczna prędkość lotu rakiet balistycznych oraz odległość na jakiej rozwijano ich stanowiska startowe, decydowały o możliwości zwalczania rakiet balistycznych jedynie na terminalnym odcinku lot, co ze względów technicznych wykluczało możliwość skutecznego wykorzystania systemów S-75 oraz Krug. Problem neutralizacji celów balistycznych stawał się trudniejszy do rozwiązania w przypadku konfrontacji z rakietami średniego zasięgu, których prędkość lotu przekraczała 2000 m/s, a powierzchnia skutecznego odbicia głowic bojowych spadała poniżej 0,02m2. Osiągnięcie zadowalającej skuteczności w zwalczaniu nowego typu zagrożenia warunkowało zastosowanie efektorów o znacznie większej prędkości lotu oraz środków radiolokacyjnych zdolnych do wykrywania i śledzenia niewielkich celów powietrznych poruszających się ze znaczną prędkością.
Reagując na nowe zagrożenia, postanowieniem Rady Ministrów ZSRR z 27 maja 1969 roku uruchomiono realizację programu, którego celem było opracowanie nowego systemu obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Zgodnie z decyzją Ministra Obrony ZSRR realizację programu podzielono na trzy składowe, przeznaczone dla Sił Morskich (S-300F), Wojsk Obrony Powietrznej (S-300P) oraz Wojsk Lądowych (S-300W). Zestawy S-300P oraz S-300F przeznaczono do zwalczania celów aerodynamicznych, natomiast S-300W miał osiągnąć zdolność do zwalczania celów aerodynamicznych, jak i balistycznych. Tym samym następca zestawu 2K11 Krug miał stanowić pierwszy niestrategiczny system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, przeznaczony do realizacji zadań w obszarze TDW. Zadanie opracowania nowego systemu zlecono zespołowi Naukowo-Badawczego Instytutu Elektromechanicznego w Moskwie pod kierownictwem W. P. Efremowa. Do końca 1973 roku przygotowano pierwsze doświadczalne elementy zestawu, które od stycznia 1974 roku poddano testom na poligonie Emba. Testy systemu w docelowej konfiguracji zrealizowano w latach 1980–1981. Pierwsze skuteczne przechwycenie celu balistycznego odbyło się w kwietniu 1980 roku, łącznie na poligonie Emba (Kazachstan) w ramach testów S-300W unieszkodliwiono ok. 60 celów balistycznych. Pierwotną wersję zestawu 9K81 (S-300W1) przyjęto do uzbrojenia radzieckich Wojsk Lądowych w 1983 roku.
Ze względu na znaczną masę bojową (39–47 ton) oraz perspektywę realizacji zadań w warunkach przyfrontowych bezdroży, zasadnicze elementy zestawu S-300W1 posadowiono na zmodyfikowanym podwoziu, opracowanym dla armat samobieżnych 2S7 Pion. Zunifikowane nośniki gąsienicowe doposażono w agregaty prądotwórcze, system dowiązania topogeodezyjnego, system obrony przed bronią masowego rażenia, kodowany system łączności i wymiany danych oraz systemy diagnostyczne. Utrzymywany zapas paliwa umożliwiał pokonanie do 250 km z prędkością nie większą niż 50 km/h oraz pracę bojową na stanowiskach ogniowych przez kolejne dwie godziny. W rezultacie do Wojsk Lądowych przekazano przeciwlotniczy zestaw rakietowy przeznaczony do zwalczania celów aerodynamicznych oraz taktycznych rakiet balistycznych w składzie: stanowisko dowodzenia dywizjonu 9S457, stacja radiolokacyjna obserwacji okrężnej 9S15 Obzor-3, stacja radiolokacyjna naprowadzania rakiet 9S32, wyrzutnie 9A85 i wozy transportowo-załadowcze 9A85.
Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 11/2021