SAAB 17 – monografia
Leszek A. Wieliczko
SAAB 17 został opracowany na przełomie lat 30. i 40. jako samolot rozpoznawczy i bombowy nurkujący. Był pierwszym szwedzkim samolotem o całkowicie metalowej półskorupowej konstrukcji. Szwedzkie lotnictwo używało SAAB-ów 17 do końca lat 40. Potem przez kilka lat 19 egz. wykorzystywanych było do holowania celów powietrznych (także w Austrii i Finlandii). Najdłużej – do 1968 r. – samoloty tego typu służyły w siłach powietrznych Etiopii.
Zmiany w szwedzkim lotnictwie
Pod koniec lat 20. szwedzkie Siły Powietrzne (Flygvapnet) przeżywały kryzys związany z brakiem długoterminowej strategii rozwoju oraz poważnymi niedostatkami w organizacji i wyposażeniu. Jednym z głównych problemów było używanie zbyt małej liczby samolotów zbyt wielu typów, w dodatku w większości przestarzałych, niesprawnych i o niewielkiej wartości bojowej. W tej sytuacji 24 października 1930 r. rząd powołał Komisję Obrony (1930 års Försvarskommissionn), której zadaniem było wykonanie audytu szwedzkich zdolności obronnych i zaproponowanie sposobów rozwiązania wykrytych problemów. W raporcie opracowanym w 1935 r. komisja stwierdziła m.in., że Flygvapnet wymagają rozbudowy, reorganizacji i unowocześnienia parku samolotów. Rekomendowano zwiększenie do 1942 r. liczby samolotów pierwszoliniowych do 257 i przekształcenie czterech dotychczasowych korpusów lotniczych (flygkåren) w siedem skrzydeł lotniczych (flygflottilj). Każde skrzydło miała składać się z trzech eskadr lotniczych (flygdivision) po 12 samolotów (niektórzy eksperci proponowali nawet 441 samolotów w 35 eskadrach). W odróżnieniu od korpusów skrzydła miały być wyposażone w jednorodny sprzęt i realizować jeden rodzaj zadań. Proponowano utworzyć po dwa skrzydła lekkich i średnich bombowców, jedno skrzydło myśliwskie i dwa skrzydła rozpoznawcze – jedno do współpracy z wojskami lądowymi, a drugie z marynarką wojenną. Tak duża liczba skrzydeł bombowych wynikała z przyjętej doktryny obronnej – priorytetem było zniszczenie sił inwazyjnych nieprzyjaciela jeszcze na morzu lub tuż po wysadzeniu desantu. Myśliwce wraz z artylerią przeciwlotniczą miały służyć przede wszystkim do obrony powietrznej kraju.
Na tej podstawie w 1936 r. rząd Szwecji opracował wieloletni program wzmocnienia potencjału obronnego – zarówno sił zbrojnych (w tym powietrznych), jak i przemysłu zbrojeniowego. 16 października przyjęto siedmioletni program rozbudowy, modernizacji i reorganizacji Flygvapnet w latach 1937–1943. Utworzono Sztab Lotnictwa (Flygstaben) jako najwyższy organ dowodzenia i kierowania, Biuro Sił Powietrznych (Kommandoexpedition) zarządzające bieżącą działalnością Flygvapnet oraz Królewski Zarząd Lotnictwa Wojskowego (Kungliga Flygförvaltningen, KFF) odpowiedzialny m.in. za zakupy nowych samolotów i uzbrojenia lotniczego oraz ich testowanie. W tym celu do KFF włączono Centrum Prób w Locie (Försökscentralen) w Malmen. Ponadto utworzono Akademię Sił Powietrznych w Sztokholmie i zreorganizowano Główne Warsztaty Lotnicze w Malmen (Centrala Verkstaden Malmen, CVM) i w Västerås (Centrala Verkstaden Västerås, CVV).
Zgodnie z rekomendacją komisji do końca lat 30. utworzono siedem skrzydeł lotniczych: F 1 w Västerås (trzy eskadry średnich bombowców), F 2 w Hägernäs koło Sztokholmu (dwie eskadry morskich samolotów rozpoznawczych, jedna eskadra torpedowa i jedna eskadra wodnosamolotów dla krążownika Gotland), F 3 w Malmen koło Linköping (trzy eskadry lądowych samolotów rozpoznawczych), F 4 w Frösön koło Östersund (trzy eskadry lekkich bombowców), F 6 w Karlsborg (trzy eskadry lekkich bombowców), F 7 w Såtenäs (trzy eskadry średnich bombowców) i F 8 w Barkarby koło Sztokholmu (trzy eskadry myśliwców). Ponadto Szkołę Lotniczą (Flygskolan) w Ljungbyhed (mającą na stanie około 80 samolotów szkolnych) przekształcono w skrzydło lotnicze F 5.
Rządowy program rozbudowy Flygvapnet przewidywał zakup do 1943 r. aż 392 nowych samolotów, w tym 297 bojowych (80 średnich bombowców, 90 lekkich bombowców, 55 myśliwców, 40 samolotów rozpoznawczych i 32 samolotów morskich) i 95 szkolnych (55 do szkolenia podstawowego i 40 do szkolenia zaawansowanego). Z tej liczby 295 maszyn miał dostarczyć rodzimy przemysł lotniczy, pozostałe zaś miały pochodzić z importu. Planowano przeznaczyć na ten cel 70 mln koron. W związku z tym w grudniu 1936 r. premier rządu Per Albin Hansson spotkał się z przedstawicielami Flygvapnet i kilku największych szwedzkich przedsiębiorstw przemysłu maszynowego, aby zapoznać ich ze szczegółami planu i zachęcić do budowy nowych samolotów. Podstawowym warunkiem postawionym przez rząd, wynikającym z rekomendacji Komisji Obrony, było utworzenie wspólnego centrum projektowania i zarządzania przy jednoczesnym zachowaniu konkurencji wśród producentów. Główne Warsztaty Lotnicze miały zaprzestać produkcji samolotów i skupić się wyłącznie na ich przeglądach i remontach, aby nie konkurowały z prywatnymi przedsiębiorstwami.
Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 9/2017