SAAB Gripen E/F – nowa generacja szwedzkiego wielozadaniowego samolotu bojowego

Tomasz Kwasek

Koncern SAAB AB zbudował właśnie dla sil powietrznych Szwecji i Brazylii pierwsze seryjne egzemplarze trzeciej generacji wielozadaniowego samolotu bojowego Gripen. Faktycznie jednak jest to nowy samolot, powstały z zachowaniem koncepcji aerodynamicznej poprzednich wariantów szwedzkiego myśliwca, tj. układzie aerodynamicznym „kaczka” z przednim usterzeniem poziomym, skrzydłami o obrysie trapezowym oraz jednosilnikowym systemie napędowym.

Historia rozwoju nowej wersji Gripena

Prace nad nową, trzecią generacją myśliwca SAAB Gripen rozpoczęto w marcu 2007 r., gdy w ramach projektu nazwanego Gripen Demo zdecydowano o budowie samolotu testowego przeznaczonego do prób elementów konstrukcji i różnych modyfikacji. Podstawowymi założeniami projektu była poprawa osiągów przestrzennych samolotu, czyli przede wszystkim zasięgu i promieniu działania, zastosowanie nowych sensorów oraz poszerzenie gamy przenoszonego uzbrojenia. Nowy samolot miał być również platformą bojową w pełni korzystającą ze zdolności do działania sieciocentryczngo. Gripen Demo powstał na bazie seryjnej dwumiejscowej maszyny JAS-39D o numerze fabrycznym 39803, która otrzymała nowy numer 39-7. Samolot napędzany silnikiem General Electric F414G (zastosowanym m.in. w samolocie Boeing F/A-18E/F Super Hornet) oblatano w maju 2008 r., a w styczniu następnego roku maszyna wykazała zdolności supercruise, tj. osiągania bez włączania dopalacza prędkości naddźwiękowej około Ma = 1,2.

Projekt Gripen Demo stanowił bazę do dalszego rozwoju i doskonalenia konstrukcji płatowca. W marcu 2010 r. rozpoczęto program Gripen NG (Next Generation), który miał doprowadzić do opracowania docelowej wersji myśliwca, w pełni odpowiadającego wymaganiom wobec wielozadaniowych samolotów bojowych, jakie wysuwają współczesne siły powietrzne krajów rozwiniętych. Zaplanowany początkowo na cztery lata projekt Gripen NG był powiązany z zapotrzebowaniem szwedzkich sił powietrznych (Flygvapnet) na następcę Gripenów C/D (tzw. drugiej generacji), już czerwcu 2010 r. ujawniono bowiem, że Szwecja będzie pierwszym użytkownikiem nowych myśliwców w wersji jednomiejscowej, która otrzymała oznaczenie Gripen E. W pierwotnym harmonogramie przewidziano dostawy nowych maszyn w latach 2017–2023.

Montaż pierwszego egzemplarza prototypowego o numerze fabrycznym 39-8 rozpoczęto w czerwcu 2013 r. w zakładach koncernu SAAB w Linköping. Zgodnie z założeniami w programie prób i testów miały brać trzy nowe prototypy – budowę drugiego egzemplarza o numerze fabrycznym 39-9 zainaugurowano we wrześniu 2017 r., a trzeciego o numerze fabrycznym 39-10 – w styczniu 2018 r. W ramach programu powstał także nielotny egzemplarz o numerze fabrycznym 39-83, który służył do prób statycznych. Nowe rozwiązania konstrukcyjne i podsystemy wyposażenia były testowane również na starszej maszynie dwumiejscowej JAS-39D, przebudowanej ostatecznie na samolot doświadczalny o numerze fabrycznym 39-7. W pracach projektowych zastosowano komputerowe wsparcie projektowania, w tym modelowanie 3D, dzięki zaś wsparciu prac przez MBD (Model Based Definition) samoloty prototypowe powstawały na linii produkcyjnej, a nie na osobnym stanowisku prototypowym.

Próby w locie

Publiczna prezentacja pierwszego prototypu wielozadaniowego samolotu bojowego Gripen E/Gripen NG, o nr. fabr. 38-9, miała miejsce w maju 2016 r. w zakładach produkcyjnej szwedzkiej firmy w Linköping przed przedstawicielami zakładów oraz potencjalnymi klientami. Został on oblatany w czerwcu 2017 r. i przekazany do działu koncernu odpowiedzialnego za próby w powietrzu. Ponadto użyto go do testów aerodynamicznych i układu sterowania lotem, sprawdzenia poprawności funkcjonowania głównych agregatów i instalacji pokładowych, a następnie prób wytrzymałościowych i zmęczeniowych płatowca. Kolejny samolot, o numerze fabrycznym 39-9, został przeznaczony do badania systemów awioniki i wyposażenia, w tym łączności taktycznej, wzbił się po raz pierwszy w powietrze w listopadzie 2018 r. Ostatni, o numerze fabrycznym 39-10, który jest docelowym prototypem, wyposażonym we wszystkie podsystemy płatowca oraz awioniki, zgodne z wariantem produkcyjnym -E, oblatano w czerwcu 2019 r. Jest używany do prób uzbrojenia oraz systemów awionicznych płatowca.

Uzyskanie przez samolot niezbędnych certyfikatów, w tym wojskowego certyfikatu typu, było planowane do połowy 2019 r. Od tego czasu możliwe jest rozpoczęcie produkcji seryjnej – w końcu tego roku pierwsze seryjne maszyny dla szwedzkich sił powietrznych znajdowały się w różnych stadiach montażu. Czas od złożenia zamówienia do zrealizowania dostaw ma być nie dłuższy niż 18 miesięcy dla nowo wyprodukowanych myśliwców. Proces wytwarzania samolotu przebudowywanego ze starszej wersji, z ponownym użyciem elementów układu paliwowego i klimatyzacji, fotela wyrzucanego, owiewki kabiny oraz sterlotek, ma trwać około 12 miesięcy. Producent przewiduje w tym czasie rozwiązanie pomostowe dla nowych kontrahentów, czyli m.in. wypożyczenie maszyn w starszych wariantach C i D.

W 2013 r. rząd Brazylii wybrał samoloty Gripen dla swoich sił powietrznych. Brazylijskie lotnictwo zamówiło wersję jednomiejscową i dwumiejscową – ta ostatnia powstaje w międzynarodowej kooperacji szwedzko-brazylijskiej. Brazylijski podmioty są odpowiedzialne za projekt zmian w płatowcu dwumiejscowym, tj. zabudowę drugiej kabiny w wydłużonym kadłubie oraz modyfikacje instalacji pod kątem ich dostosowania do nowego wariantu myśliwca.

W maju 2017 r. ujawniono, że koszty opracowania nowego Gripena oraz produkcji wspomnianych trzech prototypów powinny zamknąć się w kwocie 2 mld USD. Według koncernu SAAB program Gripena nowej generacji prowadzony jest zgodnie z harmonogramem i po rozpoczęciu dostaw dla własnych sił powietrznych oraz kontrahenta z Brazylii samolot będzie mógł być oferowany kolejnym odbiorcom na świecie, pierwsze dostawy dla ewentualnych nowych klientów będą mogły być realizowane równolegle. Maksymalna wydajność produkcji zakładów SAAB w Linköping wynosić ma 24 płatowce rocznie. Przedstawiciele koncernu, ale przede wszystkim reprezentanci szwedzkiego ministerstwa obrony i sił zbrojnych Szwecji, wskazują, że nowa maszyna wielozadaniowa ma być adekwatną odpowiedzią na regionalne zagrożenia, w tym nowe rosyjskie samoloty bojowe oraz środki rakietowe obrony powietrznej.

Istotnym elementem przewagi konkurencyjnej Gripena E/F mają być niższe niż konkurencyjnych propozycji koszty zakupu myśliwca oraz wydatków użytkownika w czasie eksploatacji samolotów. Przedstawiciele firmy SAAB szacują, że potencjalny rynek na lekkie szwedzkie myśliwce może obejmować 300 samolotów obu wersji w ciągu najbliższych 15 lat. Zgodnie z przewidywaniami kolejni potencjalni klienci na nowy wariant myśliwca to Finlandia, Indonezja, Malezja oraz państwa Ameryki Południowej, które zwiększyły zainteresowanie szwedzką ofertą dzięki planowanemu rozpoczęciu produkcji Gripenów w zakładach w Brazylii.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 3/2020