Samoloty rozpoznania operacyjno-strategicznego rodziny RC-135

Tomasz Kwasek

Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych dysponują obecnie dwoma podstawowymi typami załogowych statków powietrznych przeznaczonych do operacyjno-strategicznego rozpoznania środków elektronicznych potencjalnych przeciwników, dzięki którym tworzony jest obraz sytuacji elektronicznej na obszarze operacyjnego zainteresowania. Kolejny typ jest przeznaczony do zwiadu optoelektronicznego, a inny do monitoringu radiacyjnego. Wszystkie te maszyny zostały zbudowane na bazie samolotów transportowych C-135B lub tankowców powietrznych, obu bazujących na płatowcach oznaczonych Boeing 717 i 739. Samoloty te są używane od lat 60. ub. wieku, ale ich stała modernizacja i doposażanie umożliwią eksploatację przez kolejne dwie dekady.

Rozwój radioelektroniki wojskowej, który rozpoczął się w czasie II wojny światowej, a nabrał jeszcze szybszego tempa po jej zakończeniu, spowodował wzrost zainteresowania służb wywiadowczych spektrum elektromagnetycznym oraz zapotrzebowania na środki rozpoznania i identyfikacji źródeł fal elektromagnetycznych, w tym stacji radiolokacyjnych, systemów łączności i innych emiterów. Do tego w latach 50. ub. wieku doszły jeszcze pomiary promieniowania radioaktywnego i obserwacja prób jądrowych, a następnie rozpoznanie telemetryczne i pomiary trajektorii lotu pocisków rakietowych testowanych przez potencjalnych przeciwników. Misje te, wykonywane zasadniczo w czasie pokoju, w oddaleniu od bronionego terytorium przeciwnika, nie wymagały wykorzystania samolotów o wysokich osiągach. Do realizacji tych zadań potrzebne były natomiast maszyny o sporym udźwigu i objętości kadłuba, na których można byłoby zamontować specjalistyczne wyposażenie wywiadowcze. W związku z tym skupiono się na maszynach wyprodukowanych jako pasażerskie lub transportowe (tankowania powietrznego). Koordynacją prac w zakresie ich przebudowy oraz wdrożenia do służby zajęła się powołana już w 1952 roku przez amerykańskie siły powietrzne specjalna komórka nazwana Big Safari, odpowiedzialna do dziś (jako 645th Aeronautical Systems Group Big Safari) za nabywanie, modernizację i obsługę systemów specjalnego przeznaczenia dla amerykańskich wojskowych statków powietrznych.

Historia przedstawionych w niniejszym artykule samolotów rozpoznawczych rozpoczęła się z kolei dekadę później. W 1961 roku firma General Dynamics na zlecenie rządowe w ramach pilnej potrzeby operacyjnej, związanej z zapowiadanymi przez ZSRR próbami termojądrowymi, przebudowała jeden z tankowców powietrznych Boeing KC-135A Stratotanker z silnikami Pratt & Whitney J57-P-43W na samolot rozpoznania promieniowania radioaktywnego oraz obserwacji wybuchu jądrowego. Maszyna została użyta po raz pierwszy w październiku tego samego roku do obserwacji rosyjskiej próby detonacji ładunku termojądrowego na Nowej Ziemi (amerykański kryptonim projektu: Speed Light Bravo). W następnym roku przebudowano kolejne dwa Stratotankery. Te trzy maszyny były używane początkowo do rozpoznania radiometrycznego prób jądrowych (kryptonim misji: Rivet Stand). W 1967 roku po kolejnej modernizacji i dostosowaniu do rozpoznania radioelektronicznego łączności radiowej w czasie prób jądrowych wszystkie płatowce oznaczono KC-135R (nie mylić z późniejszym oznaczeniem samolotów tankowania powietrznego) i nazwę misji Rivet Stand. Po utracie w lipcu jednej z maszyn do zbliżonego standardu Rivet Quick przebudowano kolejny tankowiec KC-135R. W 1969 roku pierwszy z serii samolotów, czyli maszynę projektu Speed Light Bravo, zmodernizowano do standardu KC-135T Cobra Jaw z nowymi czujnikami pomiaru promieniowania radioaktywnego, a dwa pozostałe w 1976 roku przekształcono z powrotem w tankowce powietrzne. KC-135T w 1971 roku otrzymał nowy zestaw wyposażenia nasłuchu elektronicznego, a jego oznaczenie zmieniono na RC-135T Rivet Dandy. Samolot utracono w lutym 1985 roku na Alasce.

Sukces wspomnianej misji Speed Light Bravo w dużym stopniu przyspieszył realizację amerykańskich projektów samolotów rozpoznania elektronicznego i radiacyjnego. W latach 1962–1963 firma LTV wyposażyła trzy transportowe Boeing C-135A (przebudowane na linii produkcyjnej z tankowców KC-135A) z silnikami Pratt & Whitney J57-P-59W w zestaw urządzeń do rozpoznania radioelektronicznego sowieckich środków łączności używanych podczas prób nowych systemów rakietowych, samoloty oznaczono KC-135A-II Office Boy. Już w 1966 roku wymieniono w nich część wyposażenia na nowsze, dodano również nowe systemy rozpoznania radioelektronicznego – otrzymały wówczas oznaczenie RC-135D Rivet Brass. Dekadę później samoloty wycofano z misji rozpoznawczych i przebudowano z powrotem na tankowce KC-135A.

Już w 1962 roku służba aerofotogametryczna i kartograficzna (Air Photographic & Charting Service) USAF zamówiła serię samolotów aerofotogametrycznych RC-135A. Były to pierwsze maszyny, które wykorzystały płatowce dostosowane do przebudowy na wariant rozpoznawczy z silnikami Pratt & Whitney JT3D w wersji wojskowej TF33-P-9. APCS zakontraktowała dziewięć RC-135A. Zwiększony koszt platform i wyposażenia wymusił jednak zmniejszenie zamówienia do czterech samolotów. Wszystkie powstały na bazie płatowców i dostarczono je w 1965 roku. Problemy z utrzymaniem sprawności urządzeń nawigacyjno-kartograficznych oraz przejęcie zadań mapowania terenu przez systemy satelitarne spowodowały, że od 1979 roku zostały przebudowane na zwykłe tankowce KC-135A.

Pierwszymi samolotami rodziny, które od początku powstawały jako rozpoznawcze, zostały ostatecznie RC-135B, zbudowane jako następcy tłokowych maszyn rozpoznawczych RB-50 Superfortress. W 1963 roku zamówiono dziesięć płatowców tego typu, doposażonych przez firmę Martin Aircraft w system rozpoznania radioelektronicznego AIL/Mepar/GTE AN/ASD-1 i inne urządzenia rozpoznania radiolokacyjnego, umieszczone pod nosem kadłuba oraz pod płaskimi osłonami po bokach przedniej części kadłuba (osłony, choć w innym kształcie, są charakterystyczne również dla obecnych odmian rozpoznawczych RC-135). Wszystkich dziesięć przebudowanych RC-135B dostarczono w 1967 roku z nowym oznaczeniem RC-135C Big Team. Zastąpiły one maszyny rozpoznania strategicznego RB-47H Stratojet. Z kolei już w latach 1970–1971 trzy samoloty wersji RC-135C Big Team wyposażono w firmie General Dynamics w dodatkową aparaturę PPMS (Precision Power Measurement System) do pomiaru parametrów pracy nowych sowieckich systemów radiolokacyjnych. Odmianę tę oznaczono RC-135U Combat Sent, płatowce otrzymały nowe duże osłony pod przednią częścią kadłub i po jego bokach, ponad płaskimi osłonami wcześniej zamontowanego systemu rozpoznawczego.

Kolejnym wariantem rozpoznania elektronicznego był RC-135M – geneza jego powstania jest związana z wojną w Wietnamie i koniecznością śledzenia zmieniających położenie północnowietnamskich radarów zestawów przeciwlotniczych. USAF zamówiły wówczas pilną przebudowę sześciu transportowych C-135B z silnikami Pratt & Whitney TF33-P-5 na samoloty rozpoznawcze – w celu uzupełnienia maszyn RC-135C Big Team i RC-135D Rivet Brass używanych nad Wietnamem. Prace zlecono firmie LTV, która w przedłużonej części nosowej i na końcach skrzydeł zamontowała systemy monitoringu urządzeń łączności oraz uproszczoną wersję urządzeń rozpoznania radiolokacyjnego. Samoloty dostarczono w 1967 roku pod oznaczeniem RC-135M Rivet Card.

Pełna wersja artykułu w magazynie Lotnictwo 5/2021