Pancerniki typu Scharnhorst
Łukasz Pacholski
Pancerniki typu Scharnhorst
Według pierwotnych planów niemiecka para Scharnhorst i Gneisenau miała stanowić ostatni etap programu budowy okrętów pancernych typu Deutschland, słynnych „pancerników kieszonkowych”. Zmiany geopolityczne lat 30. oraz ewolucja techniczna rozpoczynających się wówczas nowych zbrojeń morskich zrewidowała te zamierzenia i doprowadziła do opracowania nowego typu okrętów dla powstałej w maju 1935 roku Kriegsmarine. Podobnie jak trójka poprzedników miały one cechować się możliwością ucieczki przed potężniejszym przeciwnikiem – w tym przypadku szybkimi pancernikami budowanymi we Francji i Wielkiej Brytanii.
Zamawiając uzbrojenie główne dla „pancerników kieszonkowych” typu Deutschland, zdecydowano o zakupie wież oraz armat kal. 283 mm dla wszystkich pięciu planowanych pierwotnie jednostek – łącznie dziesięć kompletów. Krok ten pozwolił na zmniejszenie kosztów jednostkowych oraz ograniczenie czasu na oczekiwanie dostaw wyposażenia dla pozostałej pary. W listopadzie 1932 roku dowództwo Reichsmarine, zdało sobie sprawę, że nowy trzon jej sił morskich zostanie wkrótce zdeklasowany przez duże jednostki potencjalnych przeciwników – w grudniu tego roku położono stępkę pod francuskiego Dunkerque, a Brytyjczycy szykowali się do budowy pancerników serii King George V. Każdy z wymienionych typów okrętów miał górować uzbrojeniem, opancerzeniem oraz prędkością maksymalną nad niemieckimi odpowiednikami.
GENEZA
Wobec tego w Berlinie, gdzie tymczasem – w styczniu 1933 roku do władzy doszła kierowana przez Hitlera NSDAP, zapadły decyzje o anulowaniu początków budowy ostatniej pary „pancerników kieszonkowych” i skoncentrowaniu wysiłków nad kolejnym projektem, który stanowiłby odpowiedź na nowe konstrukcje europejskie. Postanowień dokonano na najwyższym szczeblu – szefa Marineleitung Reichsmarine, adm. Ericha Raedera, oraz kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera. Ten pierwszy zaproponował opóźnienie budowy kolejnych okrętów do 1934 roku i, aby nie tracić czasu, jako projekt bazowy wykorzystać Deutschlandy oraz koncepcyjny krążownik liniowy, nad którym prace prowadzono w 1928 roku. Zmiany miały objąć przede wszystkim wzmocnienie opancerzenia oraz użycie już zamówionych armat, ale w zwiększonej liczbie dziewięciu na jednostkę. Zgoda drugiej z wymienionych postaci była warunkowa, wyporność normalna (konstrukcyjna) miała wynosić około 19 000 ts. Siłownia miała składać się z zespołów turbin parowych o łącznej mocy 160 tys. KM, co miało pozwolić na osiągnięcie prędkości maksymalnej 34 w. Pierwsze prace projektowe doprowadziły do osiągnięcia założonej wyporności, jednak kolejne potrzeby zgłaszane przez flotę spowodowały wydanie zgody przez Hitlera na zwiększenie wyporności ale już standardowej do 26 tys. ts, zaś w ostatecznej postaci wzrosła ona do 34 tys. Wtedy, obok prac projektowych, elementem wprowadzającym najgorętszą dyskusję, była kwestia wyboru uzbrojenia artyleryjskiego zarówno głównego, jak i średniego kalibru. Pomimo posiadania realizowanego zamówienia na armaty SKC/34, część przedstawicieli dowództwa floty optowała za instalacją armat kal. 380 mm L/47– trzy wieże miały mieścić po dwie lufy. Była to konstrukcja zakładów Kruppa zastosowana w czasie I wojny światowej na pancernikach typu Bayern. Wadą tego rozwiązania był czas – wedle najbardziej optymistycznych założeń pierwsza w pełni skompletowana wieża byłaby gotowa najwcześniej na przełomie lat 1938/39 (przy zamówieniu w 1934). Odległy termin realizacji był spowodowany potrzebą uruchomienia produkcji wszystkich elementów i podzespołów od podstaw. Wobec tych realiów, podjęto decyzję o utrzymaniu dotychczas planowanego uzbrojenia obu okrętów w armaty kal. 283 mm. Do czterech już zamówionych wież postanowiono dokupić dwie kolejne – jednak w pracach projektowych zachowano możliwość późniejszego przezbrojenia jednostek w armaty większego kalibru. W przypadku artylerii średniej, zakłady Rheinmetall realizowały zamówienie – dla czwartego i piątego okrętu pancernego typu Deutschland – na 16 pojedynczych armat SKC/28 kal. 149,1 mm. Ze względu na układ wewnętrzny kadłuba oraz ograniczoną ilość miejsca na nowo projektowanych okrętach, zdecydowano się na kompromisowe rozwiązanie, jakim było zastosowanie czterech stanowisk pojedynczych oraz czterech wież dwulufowych Drh LC/34. Projekt końcowy został zatwierdzony w styczniu 1934, zaś zamówienie na obie jednostki zostało autoryzowane 14 lutego tego roku. Ze względu na kolejne modyfikacje, prace nad nimi rozpoczęły się w pierwszej połowie 1935 roku – za ich budowę odpowiadały stocznie Deutsche Werke w Kilonii oraz Kriegsmarinewerft Wilhelmshaven. Każdy z pancerników kosztował grubo ponad 140 mln reichsmarek. Otrzymały one nazwy dwóch bliźniaczych krążowników pancernych wadm. von Spee, zatopionych w bitwie pod Falklandami 8 grudnia 1914 roku. Jednocześnie upamiętniono w ten sposób dwóch wybitnych niemieckich dowódców lądowych – gen. Gerharda von Scharnhorsta (1755-1813) i feldmarsz. Augusta von Gneisenaua (1760-1831).
GENEZA
Wobec tego w Berlinie, gdzie tymczasem – w styczniu 1933 roku do władzy doszła kierowana przez Hitlera NSDAP, zapadły decyzje o anulowaniu początków budowy ostatniej pary „pancerników kieszonkowych” i skoncentrowaniu wysiłków nad kolejnym projektem, który stanowiłby odpowiedź na nowe konstrukcje europejskie. Postanowień dokonano na najwyższym szczeblu – szefa Marineleitung Reichsmarine, adm. Ericha Raedera, oraz kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera. Ten pierwszy zaproponował opóźnienie budowy kolejnych okrętów do 1934 roku i, aby nie tracić czasu, jako projekt bazowy wykorzystać Deutschlandy oraz koncepcyjny krążownik liniowy, nad którym prace prowadzono w 1928 roku. Zmiany miały objąć przede wszystkim wzmocnienie opancerzenia oraz użycie już zamówionych armat, ale w zwiększonej liczbie dziewięciu na jednostkę. Zgoda drugiej z wymienionych postaci była warunkowa, wyporność normalna (konstrukcyjna) miała wynosić około 19 000 ts. Siłownia miała składać się z zespołów turbin parowych o łącznej mocy 160 tys. KM, co miało pozwolić na osiągnięcie prędkości maksymalnej 34 w. Pierwsze prace projektowe doprowadziły do osiągnięcia założonej wyporności, jednak kolejne potrzeby zgłaszane przez flotę spowodowały wydanie zgody przez Hitlera na zwiększenie wyporności ale już standardowej do 26 tys. ts, zaś w ostatecznej postaci wzrosła ona do 34 tys. Wtedy, obok prac projektowych, elementem wprowadzającym najgorętszą dyskusję, była kwestia wyboru uzbrojenia artyleryjskiego zarówno głównego, jak i średniego kalibru. Pomimo posiadania realizowanego zamówienia na armaty SKC/34, część przedstawicieli dowództwa floty optowała za instalacją armat kal. 380 mm L/47– trzy wieże miały mieścić po dwie lufy. Była to konstrukcja zakładów Kruppa zastosowana w czasie I wojny światowej na pancernikach typu Bayern. Wadą tego rozwiązania był czas – wedle najbardziej optymistycznych założeń pierwsza w pełni skompletowana wieża byłaby gotowa najwcześniej na przełomie lat 1938/39 (przy zamówieniu w 1934). Odległy termin realizacji był spowodowany potrzebą uruchomienia produkcji wszystkich elementów i podzespołów od podstaw. Wobec tych realiów, podjęto decyzję o utrzymaniu dotychczas planowanego uzbrojenia obu okrętów w armaty kal. 283 mm. Do czterech już zamówionych wież postanowiono dokupić dwie kolejne – jednak w pracach projektowych zachowano możliwość późniejszego przezbrojenia jednostek w armaty większego kalibru. W przypadku artylerii średniej, zakłady Rheinmetall realizowały zamówienie – dla czwartego i piątego okrętu pancernego typu Deutschland – na 16 pojedynczych armat SKC/28 kal. 149,1 mm. Ze względu na układ wewnętrzny kadłuba oraz ograniczoną ilość miejsca na nowo projektowanych okrętach, zdecydowano się na kompromisowe rozwiązanie, jakim było zastosowanie czterech stanowisk pojedynczych oraz czterech wież dwulufowych Drh LC/34. Projekt końcowy został zatwierdzony w styczniu 1934, zaś zamówienie na obie jednostki zostało autoryzowane 14 lutego tego roku. Ze względu na kolejne modyfikacje, prace nad nimi rozpoczęły się w pierwszej połowie 1935 roku – za ich budowę odpowiadały stocznie Deutsche Werke w Kilonii oraz Kriegsmarinewerft Wilhelmshaven. Każdy z pancerników kosztował grubo ponad 140 mln reichsmarek. Otrzymały one nazwy dwóch bliźniaczych krążowników pancernych wadm. von Spee, zatopionych w bitwie pod Falklandami 8 grudnia 1914 roku. Jednocześnie upamiętniono w ten sposób dwóch wybitnych niemieckich dowódców lądowych – gen. Gerharda von Scharnhorsta (1755-1813) i feldmarsz. Augusta von Gneisenaua (1760-1831).
Pełna wersja artykułu w magazynie MSiO 1/2011